You also want an ePaper? Increase the reach of your titles
YUMPU automatically turns print PDFs into web optimized ePapers that Google loves.
Türk Toraks Derneği - Tütün Kontrolü Çalışma Grubu <strong>2014</strong><br />
04<br />
Nikotin Bağımlılığının Nörobiyolojisi<br />
Madde bağımlılığı Santral Sinir Sistemi’ni (SSS)<br />
etkileyen ilaç niteliğine sahip bir maddenin keyif<br />
<strong>ve</strong>rici etkilerini duyumsamak <strong>ve</strong>ya yokluğundan<br />
kaynaklanabilecek huzursuzluktan sakınmak için,<br />
maddeyi devamlı ya da periyodik olarak alma<br />
arzusu ile kendisini gösteren psişik <strong>ve</strong> somatik bir<br />
sendromdur. Madde bağımlılığı, psikotrop ilaç<br />
kullanımının, kullanan kişinin günlük etkinlikleri<br />
içinde öncelik sırasının arttığı, olağan etkinlik <strong>ve</strong><br />
davranışlarının önüne geçtiği bir sendromdur.<br />
Bağımlılığın derecesi, ilaç arama davranışının şiddeti<br />
<strong>ve</strong> bu davranışın günlük etkinlikler içindeki öncelik<br />
sırası ile ölçülebilir. Bağımlılık yapan maddeler,<br />
SSS’de önemli derecede psişik stimülasyon <strong>ve</strong>ya<br />
depresyon oluşturan, algılama, duygudurum, mental<br />
durum, davranış <strong>ve</strong> motor fonksiyonlarda bozukluk<br />
yapan psikoaktif maddelerdir (1, 2).<br />
Dünya Sağlık Örgütü’ne göre bağımlılık, maddeyi<br />
kullanma davranışının daha önceleri daha çok önem<br />
<strong>ve</strong>rilen diğer davranışlara göre öncelik kazandığı,<br />
fizyolojik, davranışsal, bilişsel olaylar <strong>ve</strong>ya durumlar<br />
kümesidir (3). Bağımlılığın en tanımlayıcı niteliği,<br />
genellikle kuv<strong>ve</strong>tli bazen çok kuv<strong>ve</strong>tli olan madde<br />
kullanma isteğidir.<br />
ICD-10’da bağımlılık Mental <strong>ve</strong> Davranıs<br />
Bozukluklarında F17 olarak kodlanmıştır (4).<br />
• F17.0 Akut Zehirlenme<br />
• F17.1 Zararına Kullanım<br />
• F17.2 Bağımlılık Sendromu<br />
• F17.3 Yoksunluk Durumu<br />
• F17.4 Deliryumla Birlikte Yoksunluk<br />
• F17.5 Psikotik Bozukluk<br />
• F17.6 Amnezik Sendrom<br />
• F17.7 Rezidüel <strong>ve</strong> Geç Başlayan Bozukluk<br />
• F17.8 Zihin <strong>ve</strong> Davranış Bozukluğu, Diğer<br />
• F17.9 Zihin <strong>ve</strong> Davranış Bozukluğu,<br />
<strong>Tanı</strong>mlanmamış<br />
• Z72.0 Tütün Kullanımı<br />
DSM-IV Kriterlerine Göre Madde<br />
Bağımlılığı<br />
Oniki aylık bir dönemde herhangi bir zaman ortaya<br />
çıkan, aşağıdakilerden üçü ile kendini gösteren,<br />
klinik olarak belirgin bir bozulmaya ya da sıkıntıya<br />
yol açan uygunsuz bir madde kullanım örüntüsü:<br />
1. Tolerans Gelişmiş Olması: Maddenin keyif<br />
<strong>ve</strong>rici etkisini duyumsayabilmek için dozun<br />
belirgin bir şekilde arttırılması <strong>ve</strong>ya aynı dozun<br />
yinelenerek alınması sırasında başlangıçtaki<br />
keyif <strong>ve</strong>rici etkinin duyumsanamaması hali<br />
2. Çekilme (withdrawal): Söz konusu maddeye<br />
özgü yoksunluk sendromunun oluşması <strong>ve</strong>ya<br />
yoksunluk semptomlarından kurtulmak <strong>ve</strong>ya<br />
kaçınmak için aynı maddenin ya da yakın<br />
benzerinin alınması<br />
3. Maddenin niyet edilenden daha uzun süre <strong>ve</strong><br />
daha yüksek miktarlarda kullanılması<br />
4. Madde kullanımını bırakmaya <strong>ve</strong>ya azaltmaya<br />
yönelik sürekli bir isteğin <strong>ve</strong>ya en az bir<br />
başarısız denemenin varlığı<br />
5. Maddeyi temin etmek, kullanmak <strong>ve</strong>ya<br />
etkisinden kurtulmak için fazla zaman<br />
harcanması<br />
6. Madde kullanımı nedeniyle önemli sosyal,<br />
mesleksel <strong>ve</strong>ya boş zamanları değerlendirme<br />
etkinliklerinin bırakılması <strong>ve</strong>ya azaltılması<br />
7. Maddenin neden olduğu <strong>ve</strong>ya hızlandırdığı,<br />
sürekli ya da yineleyici sosyal, psikolojik ya da<br />
fizik bir sorunun varlığının bilinmesine karşın<br />
madde kullanımının sürdürülmesi<br />
Sayılan bu yedi kriterden ilk ikisi dışındakiler,<br />
bağımlılığı karekterize eden kompulsif<br />
(engellenemez bir istekle süren) madde kullanımını<br />
yansıtmaktadır. Madde bağımlılığı, yukarıdaki<br />
birinci <strong>ve</strong>ya ikinci kriterlerden herhangi birini<br />
içeren tipte ise “Fizyolojik Bağımlılık Gösteren”;<br />
aksi takdirde “Fizyolojik Bağımlılık Göstermeyen”<br />
olarak tanımlanmaktadır.<br />
Hiç kuşku yok ki DSM-IV, bağımlılığı, kompulsif<br />
madde (drug) kullanımı olarak tanımlamış<br />
olmaktadır. Kompulsif madde kullanımı, tolerans<br />
<strong>ve</strong>ya çekilme sendromlarından en az birisi ile<br />
birlikte ise bağımlılığa “Fizyolojik Bağımlılık” adı<br />
<strong>ve</strong>rilmektedir (5).<br />
Bağımlılığı Etkileyen Faktörler<br />
Aşağıda maddeler halinde tanımlanan süreçler<br />
bağımlılığı etkileyen temel faktörlerdir:<br />
1) Maddenin Psikoaktif Etkilerinin Olması: Tütün<br />
17
Change language