You also want an ePaper? Increase the reach of your titles
YUMPU automatically turns print PDFs into web optimized ePapers that Google loves.
<strong>Sigara</strong> <strong>Bırakma</strong> <strong>Tedavi</strong>sinde Davranışçı <strong>ve</strong> Bilişsel Yöntemler<br />
Bu kişilerde uygulanacak ana strateji literatürde<br />
5A ya da 5Ö olarak bilinmektedir(2,3). Bu strateji<br />
öğren (ask), öner (advise), ölç (assess), önderlik<br />
et (assist), örgütle (arrange) alt başlıklarından<br />
oluşur. Tütün kullanıp kullanmadığını öğrenmek,<br />
kullanıyorsa bırakmasını kendisiyle ilişkilendirerek<br />
net, güçlü bir şekilde önermek, bırakma kararlılığını<br />
<strong>ve</strong> bağımlılık düzeyini ölçmek, bırakma sürecinde<br />
karşılaşabileceği her türlü sorunda yanında olmak<br />
sorunların çözümleri konusunda yardımcı olarak<br />
önderlik etmek <strong>ve</strong> süreci örgütlemek şeklinde<br />
özetlenebilir.<br />
Bu stratejiyi uygulayabilmek için kişiyle ilgili bazı<br />
bilgilere gereksinim duyulur.<br />
Bunlar:<br />
5- Kişinin sigara içmesine neden olan <strong>ve</strong> engel<br />
olacak faktörlerin saptanması<br />
2- <strong>Bırakma</strong> sürecinde korkuları olup olmadığının<br />
belirlenmesi<br />
4- <strong>Sigara</strong> bırakmanın nasıl bir duygu durumu<br />
oluşturduğunun bilinmesi<br />
Bu başlıklar altında iyi bir durum saptaması<br />
yapıldığında bilişsel <strong>ve</strong> davranışcı tedavilerde ne<br />
yapılacağı da netleşmektedir.<br />
Kişinin sigara içmesine neden olan faktörler<br />
arasında çay, kah<strong>ve</strong>, alkol, yemek sonrası gibi<br />
davranışsal faktörler, öfke, neşe, üzüntü, stres gibi<br />
duygusal faktörler, çevresinde sigara içmesini<br />
hatırlatacak kül tablası, sigara paketi, çakmak, kibrit<br />
gibi görsel faktörler, eskiden sigara içilen ortamlarda<br />
bulunulması, sigara içen kişilerle birarada olunması<br />
gibi durumsal faktörler ön planda olabilir. <strong>Bırakma</strong><br />
sürecinde bu faktörlerin içme isteğini kontrol etmeyi<br />
zorlaştırabileceği düşünülerek önlem alınmalıdır. En<br />
sık kullanılacak davranışsal öneriler;<br />
- Görsel faktörleri kontrol etmek için sigarayı<br />
hatırlatan objelerin(kül tablası, çakmak, sigara<br />
paketi, kibrit vb) ortadan kaldırılması<br />
- Duygusal faktörlere maruz kalındığında kısa<br />
süreli ortam değiştirme, su içme <strong>ve</strong> nefes<br />
egzersizleri uygulama<br />
- Durumsal faktörleri kontrol etmek için sigara<br />
içmeyle kodlanmış ortamların yeniden dizaynı<br />
(sigara içilen koltuğun ya da masanın yerinin<br />
değiştirilmesi, perdelerin yıkanması, arabanın<br />
temizletilmesi), önceden birikte sigara içilen<br />
kişilere bırakmayı denediğinin açıklanması<br />
<strong>ve</strong> anlayış beklediğinin belirtilmesi, kendisine<br />
sigara ikram edilmemesinin istenmesi. Ayrıca<br />
sigara içenlerin risklerinin devam ettiği,<br />
kendisinin bu risklerinin azaldığı algısının<br />
sürekli kişiye vurgulanması <strong>ve</strong> bu şekilde<br />
düşünmeye yönlendirilmesi<br />
- Davranışsal faktörleri (çay, kah<strong>ve</strong>, alkol,<br />
yemek sonrası) kontrol etmek için sigarayla<br />
bu maddelerin hazırlık döneminde ayrılması,<br />
bırakıldıktan sonra ise ağız pH sını nötre<br />
çekecek su içme, şekersiz sakız çiğneme gibi<br />
yöntemlerin uygulanması.<br />
<strong>Bırakma</strong> sürecinde kişi yoksunluk belirtilerinden,<br />
ağız yaralarından, kabızlıktan, kilo almaktan<br />
dolayı korku <strong>ve</strong> çekinmeleri olabilir. Bu korkuların<br />
çözümlenmesi bırakma sürecinin konforlu<br />
geçmesini sağlayacaktır. Yoksunluk belirtileri<br />
için uygun farmakoterapi, inatçı ağız yaraları<br />
için nikotin sakızı çiğnenmesi, kabızlık için lifli<br />
gıdalarla beslenme bununla başa çıkılamayanlar<br />
için zayıf laksatifler, kilo alımının engellenmesi için<br />
bırakmadan öncekinden 1/3 az gıda tüketilmesi,<br />
iştah artışının kalorisiz gıdalarla giderilmesi, günlük<br />
yürüyüşlerin düzenli yapılması <strong>ve</strong> su içerek iştahın<br />
baskılanması yardımcı olacaktır.<br />
Üçüncü olarak; kişinin sigara bırakmasının nasıl bir<br />
duygulanım oluşturduğunun saptanması önemlidir.<br />
İki tür duygu sözkonusu olabilir. <strong>Sigara</strong> bırakan<br />
kişi sürece iyi bir hazırlık dönemi geçirmeden<br />
başladıysa sigarayı bırakmaktan dolayı üzüntü,<br />
hakettiği birşeyden mahrum kalma, sevdiği bir insanı<br />
kaybetme duygusu yaşabilir. Ya da hazırlık dönemi<br />
iyi geçirildiyse yaşamsal risk oluşturan bir durumdan<br />
kurtulduğunda hissettiği rahatlama duygusu egemen<br />
olabilir. İlk duygulanım sözkonusuysa bırakma<br />
süreci uzadıkça sigarayı özleme, içenlere özenme<br />
nüks riskini artırabilir. Kurtulma duygusu yaşanırsa<br />
sigara içenlere üzülme duygusu oluşur <strong>ve</strong> kişi nükse<br />
neden olabilecek faktörlerden kaçınır <strong>ve</strong> kalıcı<br />
bırakmaya adaydır.<br />
Motivasyonel Görüşme Teknikleri<br />
Yukarıda bahsedilen nikotin bağımlılığının davranış<br />
<strong>ve</strong> psikolojik boyutlarına davranışcı <strong>ve</strong> bilişsel<br />
yöntemlerle girişimde bulunurken motivasyonel<br />
görüşme teknikleri kullanılmalıdır. Bu teknikler<br />
uygulanırken aşağıda özetlenen temel kurallara<br />
uyulması yöntemlerin başarısını artırmaktadır.<br />
Motivasyonel görüşmede temel kurallar hastayla<br />
empati yapma, hastanın önemsediği şeyle<br />
(sağlık, ekonomi, çocukları vb) sigaranın ilişkisini<br />
kurma, bırakmaya karşı direnci azaltma <strong>ve</strong> kişisel<br />
etkinliğin desteklenmesidir (3,4). Görüşme hasta<br />
merkezli olmalı <strong>ve</strong> hastanın konuşmasına izin<br />
<strong>ve</strong>rilmelidir. Motivasyon tekniklerini kullanan<br />
klinisyenler hastanın tütünle ilişkili duygularını,<br />
inanışlarını, düşüncelerini, değerlerini anlamaya<br />
çalışmalıdırlar(4). Motivasyonel görüşme sırasında<br />
eşitlikçi bir tavır izlenmeli, paternalistik yaklaşımdan<br />
kaçınılmalıdır. <strong>Sigara</strong> bırakma bir süreç olarak<br />
algılanmalı bu süreçte bırakma <strong>ve</strong> sigara içmeye<br />
dönme arasında gidiş gelişler normal olarak<br />
33
Change language