You also want an ePaper? Increase the reach of your titles
YUMPU automatically turns print PDFs into web optimized ePapers that Google loves.
Türk Toraks Derneği - Tütün Kontrolü Çalışma Grubu <strong>2014</strong><br />
18<br />
dumanı içinde alınan nikotinin en belirgin<br />
etkisi psikostimülasyondur. Bu çerçe<strong>ve</strong>de<br />
nikotin uyanıklığı artırmakta, çizgili kasları<br />
gevşetmektedir.<br />
2) Kompülsif Kullanım: Kişinin madde kullanma<br />
davranışı üzerindeki kontrolü yitirdiği, yoğun<br />
bir istek <strong>ve</strong> bu istekle birlikte belirli ritüeller<br />
içerisinde otomatik olarak sürüp giden<br />
kullanma davranışının yaşanmasıdır. Bu<br />
nedenle bağımlılılar, gün içinde ilk sigaralarını<br />
içtikten sonra gün boyunca belirli bir düzenle <strong>ve</strong><br />
belirli miktarda sigara içmeyi, her gün birbirine<br />
benzer biçimde sürdürürler. Belirli bir örüntü<br />
içinde süren sigara kullanma davranışı, belirli<br />
bir kan nikotin düzeyinin sağlanması temelinde<br />
oluşmaktadır.<br />
3) Maddenin Kullanma Davranışını Pekiştirmesi<br />
4) Tekrarlayan İçme İsteği<br />
5) Tolerans: Bağımlılık yapıcı maddenin,<br />
başlangıçta alınan dozlarda alınmasına rağmen<br />
keyif arttırıcı etkinliğinin giderek azalması<br />
<strong>ve</strong> etki süresinin kısalması tolerans olarak<br />
tanımlanmaktadır. Toleransı önlemek için<br />
kullanıcılar giderek artan dozlarda madde<br />
almaya başlarlar.<br />
Tolerans doğuştan ya da kazanılmış tolerans olmak<br />
üzere iki başlık altında değerlendirilmektedir.<br />
Bu bağlamda genetik polimorfizm nedeniyle o<br />
maddenin oluşturması beklenen farmakokinetik<br />
<strong>ve</strong> farmakodinamik değişikliklerin kişide<br />
meydana gelmemesi hali Doğuştan Tolerans<br />
olarak tanımlanmaktadır. Kazanılmış Tolerans ise<br />
farmakodinamik, farmakokinetik <strong>ve</strong> öğrenilmiş tip<br />
kazanılmış tolerans olarak üç kısma ayrılmaktadır<br />
(2):<br />
a. Farmakodinamik Tolerans: Maddenin agonisti<br />
olduğu maddeye kronik maruz kalma sonucu<br />
reseptörlerin sayısının azalmasına, desensitize<br />
olmasına <strong>ve</strong>ya postreseptör olaylardaki<br />
değişikliklerine bağlıdır.<br />
b. Farmakokinetik Tolerans: Maddenin devamlı<br />
alınmasına sekonder olarak metabolizmasının<br />
hızlanması <strong>ve</strong> dağılım hacminin artmasına<br />
bağlıdır.<br />
c. Öğrenilmiş Tip Kazanılmış Tolerans: Madde<br />
kullanımının yol açtığı fiziksel bozuklukların<br />
kullanıcı tarafından öğrenilmesi sonucu kendi<br />
çabasıyla bağımlılığın bastırılmasıyla oluşur.<br />
Kişi maddeyi almadan önce, maddenin yapacağı<br />
etkilere karşı zıt refleks bir etki meydana getirir.<br />
Bu değişmiş bazal durumda <strong>ve</strong>rilen maddenin<br />
etkisi daha az olur.<br />
6) Yoksunluk Sendromu<br />
7) Öfori<br />
8) Pozitif Pekiştirici: Bir maddenin ruhsal durumda<br />
<strong>ve</strong> davranışta yaptığı farmakolojik etki, kişiyi<br />
onu tekrar tekrar kullanma <strong>ve</strong> onsuz yapamama<br />
davranışına yönlendiriyorsa o madde<br />
pekiştiricidir. Bu çerçe<strong>ve</strong>de maddenin meydana<br />
getirdiği keyif artması “pozitif pekiştireç” olarak<br />
adlandırılır.<br />
Bir maddenin pozitif pekiştirici özellik<br />
taşıyabilmesinin en önemli koşulu “madde<br />
arayışı davranışı” oluşturmasıdır. Pozitif pekiştiri<br />
madde arayışı davranışının ortaya çıkmasında<br />
önemli katkıya sahiptir. Keyif alma gibi pozitif<br />
ödüllendiriciler pekiştiri gelişmesine <strong>ve</strong> ilaç arayışı<br />
davranışına önemli katkı sağlarlar. Pozitif pekiştireç<br />
ile ilişki nöroanatomik bölge beynin mezolimbik <strong>ve</strong><br />
mezokortikal dopaminerjik sistemidir. Mezolimbik<br />
dopaminerjik nöronlardan salınan dopamin madde<br />
arama <strong>ve</strong> bağımlılık gelişiminde önemli bir yer<br />
tutar. Dopamin salımının, organizmanın kendisi için<br />
önemli sonuçlar doğuran olayları <strong>ve</strong> davranışları<br />
öğrenmesini kolaylaştırdığı <strong>ve</strong> organizmaya benzer<br />
olaylara daha fazla dikkat etmesi yönünde etki<br />
uyandırdığı düşünülmektedir. Bu yolla maddeye<br />
bağlı dopamin salınması, madde kullanma<br />
olanaklarına yönelik dikkatin arttırılmasına öncülük<br />
etmekte <strong>ve</strong> maddeye olan istek ile ilişkilenmektedir<br />
(6).<br />
9) Negatif Pekiştirici: Bir maddenin kullanımı, var<br />
olan bir sıkıntıyı gidererek madde kullanımını<br />
sıklaştırıyorsa o maddenin negatif pekiştirici<br />
etkisi mevcuttur.<br />
<strong>Sigara</strong> Kullanımı <strong>ve</strong> Şartlanma Süreçleri<br />
<strong>Sigara</strong> kullanmaya başlayanların büyük<br />
bir bölümünde kullanım bir kompulsiyona<br />
dönüşmektedir. Deneyenlerin bağımlılık geliştirme<br />
oranı farklı çalışmalarda %33 ile %94 arasında<br />
değişmekle birlikte genel olarak sigarayı bir kere<br />
deneyen her dört kişinin üçünün bağımlı olduğu<br />
düşünülmektedir. Bu bağımlılığın gelişiminde<br />
de kompulsiyona dönüşümün önemli rolü<br />
vardır. Kompulsif sigara kullanımın temelinde<br />
çağrışımlı öğrenme süreçlerinin rolü olduğuna<br />
inanılmaktadır. Bu bağlamda psikolojide klasik <strong>ve</strong><br />
edimsel koşullanma olarak iki tür koşullanma tarif<br />
edilmektedir.<br />
Klasik Koşullanma<br />
Klasik koşullanma Rus bilim insanı Ivan Petrovic<br />
Pavlov’un yaptığı çalışmalar sonucu ortaya koyduğu<br />
bir öğrenme kuramıdır. Pavlov organizma için<br />
başlangıçta nötr olan <strong>ve</strong> herhangi bir tepkiye yol<br />
açmayan bir uyarıcının, organizmanın herhangi bir<br />
tepkisine neden olan bir uyarıcıyla birlikte <strong>ve</strong>rilmesi
Change language