12Reducción <strong><strong>de</strong>l</strong> <strong>riesgo</strong> <strong>de</strong> <strong>de</strong>sastres <strong>en</strong> <strong>el</strong> ámbito <strong>local</strong>: Lecciones <strong>de</strong>s<strong>de</strong> la subregión andina
Reducción <strong><strong>de</strong>l</strong> <strong>riesgo</strong> <strong>de</strong> <strong>de</strong>sastres <strong>en</strong> <strong>el</strong> ámbito <strong>local</strong>: Lecciones <strong>de</strong>s<strong>de</strong> la subregión andina2. Criterios y bases conceptualespara la s<strong>el</strong>ección y evaluación <strong>de</strong> lainiciativa ES y los proyectos piloto2.1 Determinación <strong>de</strong> las experi<strong>en</strong>cias mássignificativas: proceso y criteriosA fines <strong>de</strong> 2007, con la colaboración <strong>de</strong>diversas organizaciones <strong>en</strong> difer<strong>en</strong>tes países(asociaciones a niv<strong>el</strong> <strong>de</strong> municipios, institucionespúblicas <strong>de</strong> gestión <strong><strong>de</strong>l</strong> <strong>riesgo</strong>, re<strong>de</strong>s <strong>de</strong> ONg,etc.) se ext<strong>en</strong>dió una invitación <strong>en</strong> los países<strong>de</strong> la CAN (Bolivia, Colombia, Ecuador y Perú)para la pres<strong>en</strong>tación <strong>de</strong> experi<strong>en</strong>cias r<strong>el</strong>ativasa la reducción <strong>de</strong> <strong>de</strong>sastres a niv<strong>el</strong> <strong>local</strong>. estainvitación estuvo ori<strong>en</strong>tada por un conjunto <strong>de</strong>criterios, como <strong>el</strong> tipo <strong>de</strong> actor social que podíapres<strong>en</strong>tar la experi<strong>en</strong>cia, o la gama <strong>de</strong> temas yáreas <strong>de</strong> interv<strong>en</strong>ción consi<strong>de</strong>radas pertin<strong>en</strong>tes.<strong>La</strong>s experi<strong>en</strong>cias podían ser pres<strong>en</strong>tadas por ONg,<strong>el</strong> estado, ag<strong>en</strong>cias sectoriales y territoriales,municipalida<strong>de</strong>s o grupos <strong>de</strong> municipalida<strong>de</strong>s,organizaciones comunitarias, universida<strong>de</strong>su otros c<strong>en</strong>tros académicos, organismosinternacionales, y profesionales o consultoresindividualm<strong>en</strong>te.<strong>La</strong>s experi<strong>en</strong>cias <strong>de</strong>bían tratar la problemática<strong>de</strong> reducción y control <strong><strong>de</strong>l</strong> <strong>riesgo</strong> <strong>de</strong> unamanera particular <strong>de</strong> <strong>en</strong>tre dos posibles: obi<strong>en</strong> explícitam<strong>en</strong>te, don<strong>de</strong> los objetivos <strong><strong>de</strong>l</strong>proyecto se asi<strong>en</strong>tan fundam<strong>en</strong>talm<strong>en</strong>te sobre<strong>el</strong> <strong>riesgo</strong> <strong>de</strong> <strong>de</strong>sastres y sus condiciones <strong>de</strong>gestión; o bi<strong>en</strong> implícitam<strong>en</strong>te, don<strong>de</strong> <strong>el</strong> caminohacia <strong>el</strong> <strong>de</strong>sarrollo es <strong>el</strong> asunto principal, y lasherrami<strong>en</strong>tas e instrum<strong>en</strong>tos <strong>de</strong> gestión <strong><strong>de</strong>l</strong> <strong>riesgo</strong>son utilizados únicam<strong>en</strong>te para fortalecer talesbúsquedas <strong>de</strong> <strong>de</strong>sarrollo y su sost<strong>en</strong>ibilidad.En es<strong>en</strong>cia, po<strong>de</strong>mos percibir esta distinciónconsi<strong>de</strong>rando dos casos ejemplo: por un lado,un grupo poblacional susceptible <strong>de</strong> factores<strong>de</strong> <strong>riesgo</strong> <strong>de</strong> <strong>de</strong>sastres que incluso hayaexperim<strong>en</strong>tado pérdidas y <strong>de</strong>sastres <strong>en</strong> <strong>el</strong> pasadoy que <strong>de</strong>ci<strong>de</strong> explícitam<strong>en</strong>te interv<strong>en</strong>ir <strong>en</strong> dicharealidad <strong>en</strong> aras <strong>de</strong> reducir los factores <strong>de</strong><strong>riesgo</strong>s ya exist<strong>en</strong>tes. De otro lado, otro grupohumano que concibe opciones <strong>de</strong> <strong>de</strong>sarrollo másmo<strong>de</strong>rnas <strong>en</strong> las cuales los factores <strong><strong>de</strong>l</strong> control <strong>de</strong><strong>riesgo</strong>s son una parte es<strong>en</strong>cial integrada capaz <strong>de</strong>garantizar mejoras <strong>en</strong> la efici<strong>en</strong>cia, la eficacia,la productividad y la seguridad. la difer<strong>en</strong>cia<strong>en</strong>tre ir <strong>de</strong>s<strong>de</strong> <strong>el</strong> <strong>riesgo</strong> hacia <strong>el</strong> <strong>de</strong>sarrollo, <strong>en</strong>oposición <strong>de</strong> ir <strong>de</strong>s<strong>de</strong> <strong>el</strong> <strong>de</strong>sarrollo hacia <strong>el</strong> <strong>riesgo</strong>ya ha sido discutida por <strong>La</strong>v<strong>el</strong>l (2004) y marcauna distinción es<strong>en</strong>cial y una progresión <strong>en</strong> losmodos <strong>en</strong> que vemos y concebimos la reducción<strong><strong>de</strong>l</strong> <strong>riesgo</strong> <strong>de</strong> <strong>de</strong>sastres y los métodos disponiblespara dicha labor. Esta distinción es empleada<strong>en</strong> bu<strong>en</strong>a medida <strong>en</strong> las nociones <strong>de</strong> gestión<strong><strong>de</strong>l</strong> <strong>riesgo</strong> correctiva y prospectiva, las cualesdiscutiremos más a<strong><strong>de</strong>l</strong>ante y con mayor <strong>de</strong>talle(ver: <strong>La</strong>v<strong>el</strong>l, 1998 y 2004).Con respecto a esta distinción básica se hasugerido <strong>en</strong> la literatura <strong>el</strong>aborada <strong>en</strong> P<strong>RED</strong>ECANy la <strong>de</strong> otros contextos que, aunque muchos tipos<strong>de</strong> activida<strong>de</strong>s puedan conducir a la reducción <strong><strong>de</strong>l</strong><strong>riesgo</strong>, se <strong>de</strong>be reservar <strong>el</strong> término gestión <strong><strong>de</strong>l</strong><strong>riesgo</strong> <strong>de</strong> <strong>de</strong>sastres solo para aqu<strong>el</strong>las acciones,estrategias y activida<strong>de</strong>s que explícitam<strong>en</strong>tetrat<strong>en</strong> <strong>el</strong> tema <strong>de</strong> una manera correctiva oprospectiva. Es <strong>de</strong>cir, aunque muchos proyectos<strong>de</strong> <strong>de</strong>sarrollo puedan inconsci<strong>en</strong>tem<strong>en</strong>te estardirigidos hacia la reducción y <strong>el</strong> control <strong>de</strong><strong>riesgo</strong>s, no <strong>de</strong>berán ser consi<strong>de</strong>rados <strong>de</strong>ntro<strong><strong>de</strong>l</strong> ámbito <strong>de</strong> la gestión <strong><strong>de</strong>l</strong> <strong>riesgo</strong> <strong>de</strong> <strong>de</strong>sastrescomunitarios a m<strong>en</strong>os que <strong>el</strong>lo no sea planteadoexplícitam<strong>en</strong>te como su meta. Esta distinciónes necesaria para limitar nuestro campo <strong>de</strong>investigación y <strong>de</strong> acción, pero también esp<strong>el</strong>igrosa dado que <strong>el</strong> objetivo final <strong>de</strong>be serpromover un bu<strong>en</strong> <strong>de</strong>sarrollo que <strong>en</strong> sí mismoconduce a factores <strong>de</strong> control <strong><strong>de</strong>l</strong> <strong>riesgo</strong>. lanecesidad <strong>de</strong> una restricción <strong>en</strong> <strong>el</strong> ámbito <strong><strong>de</strong>l</strong>análisis <strong>de</strong>riva <strong>de</strong> la necesidad <strong>de</strong> reducir nuestrocampo <strong>de</strong> indagación <strong>de</strong>ntro <strong>de</strong> los límites <strong>de</strong> lomanejable y establecido.13