Classica et Christiana 1 2006 - Facultatea de Istorie - Universitatea ...
Classica et Christiana 1 2006 - Facultatea de Istorie - Universitatea ...
Classica et Christiana 1 2006 - Facultatea de Istorie - Universitatea ...
You also want an ePaper? Increase the reach of your titles
YUMPU automatically turns print PDFs into web optimized ePapers that Google loves.
102 Domenico LASSANDRO<br />
positive (militari, civili, religiose, ecc.) elevate al massimo grado,<br />
dall’altra i suoi avversari, cui invece è attribuita ogni possibile<br />
caratteristica negativa, sempre al massimo grado. Vi è un’opposizione<br />
n<strong>et</strong>ta: da una parte la sacralità <strong>de</strong>ll’imperator, dall’altra la mostruosità<br />
<strong>de</strong>i suoi nemici: le variazioni su questo tema sono molteplici e abbracciano<br />
tutti gli elementi valutabili, in positivo e in negativo.<br />
Ad esempio – e ciò appare in particolar modo nei panegirici<br />
costantiniani – è presentata con molta efficacia espressiva la figura<br />
<strong>de</strong>ll’imperatore, prot<strong>et</strong>to dalla divinità, con la quale egli è in costante<br />
contatto. Così, nel discorso pronunciato da Nazario si ha una<br />
testimonianza <strong>de</strong>l favore divino verso Costantino, al quale, prima <strong>de</strong>ll’attraversamento<br />
<strong>de</strong>lle Alpi dalla Gallia verso l’Italia, appaiono<br />
eserciti divini, guidati dal padre Costanzo: In ore <strong>de</strong>nique est omnium<br />
Galliarum exercitus visos, qui se divinitus missos prae se ferebant…<br />
ibi… auxiliatores tui adspici audirique patientes, ubi meritum tuum<br />
testificati sunt, mortalis visus contagium refugerunt… caelestium armorum<br />
lux terribilis ar<strong>de</strong>bat; tales enim venerant, ut tui cre<strong>de</strong>rentur.<br />
Haec ipsorum sermocinatio…: ‘Constantinum p<strong>et</strong>imus, Constantino<br />
imus auxiio’...; illi caelo lapsi, illi divinitus missi gloriabantur, quod<br />
tibi militabant. Ducebat hos, credo, Constantius pater… (X/4, 14,<br />
16) 9 . Il rapporto di Costantino con la divinità è ricordato anche dal<br />
panegirista <strong>de</strong>l 310, il quale, nel <strong>de</strong>scrivere la visita di Costantino ad<br />
un famoso tempio di Apollo, parla di una visione miracolosa: Vidisti<br />
enim, credo, Constantine, Apollinem tuum comitante Victoria coronas<br />
tibi laureas offerentem…; vidisti teque in illius specie recognovisti…<br />
(VII/6, 21, 4-5). Anche nel panegirico <strong>de</strong>l 313 si trova un esplicito<br />
riferimento al rapporto di Costantino con la mens divina: Quisnam te<br />
<strong>de</strong>us, quae tam praesens hortata est maiestas…? Habes profecto ali-<br />
9 Il passo di Nazario si riferisce ad episodio diverso da quello, famosissimo,<br />
narrato da Lattanzio, il quale pone la visione di Costantino nella notte antece<strong>de</strong>nte lo<br />
scontro finale con Massenzio (28 ottobre 312): Commonitus est in qui<strong>et</strong>e<br />
Constantinus, ut caeleste signum Dei notar<strong>et</strong> in scutis atque ita proelium<br />
committer<strong>et</strong>. Fecit ut iussus est <strong>et</strong> transversa X littera, summo capite circumflexo,<br />
Christum in scutis notat (De mortibus persecutorum 44, 4-5). Nazario differisce<br />
anche da Eusebio, il quale, nella Vita Constantini, <strong>de</strong>scrive l’apparizione <strong>de</strong>lla Croce<br />
sul disco solare nel pomeriggio prece<strong>de</strong>nte il giorno <strong>de</strong>lla battaglia di Ponte Milvio<br />
(I, 28, 2).