scarica qui - Dipartimento di Filosofia

232 Luigi Campiparticipacione vel communione distincte essencie (ivi, p. 98); inoltre: Et cumnichil potest Deus intelligere nisi quod intelligit; patet quod racionesexemplares, quas absolute necessario intelligit, sunt eis accidentalitercreature (ivi, pp. 142, 143); infine: Maior [est] discrepancia essencie divine etcreate essencie essencialiter adherentis quam est cuiuscumque substancie etsui accidentis inherentis (ivi p. 195).52 Circa la definizione dei termini omologhi (o equivoci), si veda Id., De logica,a cura di M. H. Dziewicki, Trübner & Co., London 1893, p. 4.53 Nam omne ens quod potest esse, data creatura, Deus necessario absoluteintelligit, quia esse intelligibile vel illud quod potest esse exemplar vel ydeadate creature. Sed ex hoc non sequitur quod Deus intelligit istam creaturam;sicut non sequitur, ‘Si intelligo istum hominem et iste potest esse episcopus,ergo intelligo istum episcopum’. Nam tam accidentale est isti rei, secundumesse intelligibile, quod est divina essencia, ut sit creatura, quam accidentaleest homini ut sit episcopus (Id., De dominio divino ..., pp. 61, 62)(sottolineature mie).54 Ivi, pp. 142, 143 (sottolineatura nel testo). E ancora: Et quoadcontingenciam huiusmodi relativi, patet, si creatura terminans non fuerit,tunc non est illa intelligencia, sciencia, vel voluntas; sed contingens estomnem creaturam existere, ergo et relacionem huiusmodi terminatam (ivi, p.144). Similmente, Wyclif corregge altre conclusioni indebitamente tratte dachi non comprende il suo sistema metafisico; se ne è riportata una presentenegli scritti giovanili, ma tale premura emerge anche in uno scritto tardocome il Trialogus: Et patet ... quomodo pueriles turpissime paralogisant, ut sihoc sit aeternum, quia secundum esse suum intelligibile atque primum, et hocest iste homo, quia in esse suo existere secundum quod creatur a Deo, ergoiste homo secundum illud esse existere est aeternus (Id., Trialogus ..., p. 64)55 Si pensi, per limitarci qui a due pensatori molto studiati da Wyclif, al ruoloche la distinzione tra necessitas praecedens e necessitas subsequens assumenella riflessione di Anselmo, o tra necessitas consequentiae e necessitasconsequentis nel pensiero di Bradwardine.56 Un’analisi introduttiva alla nozione di necessità è offerta da Wyclif nel suoprimo scritto, un manuale per studenti: si veda J. Wyclif, De logica ..., pp.156‐165; inoltre, Id., De universalibus ..., p. 332‐336, in particolare: Hicoportet distinguere de necessitate: quod quaedam est absoluta quae nonpotest non esse, alia autem est necessitas ex suppositione quam oportet esseex antecedente aeterno. Et illud capit subdivisionem secundum naturasveritatum, ut alia est semper, alia diutius vel brevius secundum beneplacitum