Groene Hart met landbouw naar een hoger peil? Over de ... - LEI

twee hoofdsporen. In het eerste ontwikkelingsspoor staat landbouwproductie centraal met
een neveninkomen en een license to produce ontleend aan prestaties voor de kwaliteit van
de leefomgeving voor mens en natuur. Dienstverlening voor de kwaliteit van de leefomgeving
staat centraal in het tweede ontwikkelingsspoor: het weidebedrijf levert een
aanvullend inkomen en, vooral, een basis voor bijzondere kwaliteiten van natuur- en landschap
en rechtvaardigt bij sommigen een license to use the land voor lucratieve
dienstverlening aan het publiek.
Maatschappelijk ondernemerschap gecombineerd met ambachtelijke professionaliteit
lijkt in beide ontwikkelingssporen van cruciaal belang. Maatschappelijk ondernemerschap
houdt vooral in dat er een sociale antenne is voor opkomende standaarden in de samenleving
voor de kwaliteit van de leefomgeving in het landelijk gebied. Daarbij is het voor een
postindustriële ondernemer een uitdaging dat hij met zijn persoonlijke uitstraling als boer,
met hart voor het weidebedrijf, voor buitenstaanders deel uitmaakt van de kwaliteit van de
leefomgeving.
Het belang van ambachtelijke professionaliteit wordt groter wanneer hogere waterpeilen
er voor zorgen dat verschillen in de gesteldheid van het terrein meer betekenis
krijgen voor landbouwproductie, natuurbeheer en niet-agrarisch medegebruik. Ambachtelijke
professionaliteit gaat gepaard met het vermogen in te spelen op omstandigheden die
sterk wisselen: naar plaats (terrein), in de tijd - de bedrijfsvoering wordt weersgevoeliger
bij een hoger waterpeil - en, bij persoonlijke dienstverlening naar wensen van het publiek.
Beide ontwikkelingsporen (license to produce versus license to use the land) kennen
een variant waarin een relatief groot deel van het inkomen komt uit private markten en een
andere variant die meer beslag legt op publieke middelen. De variatie is veruit het grootst
in het tweede ontwikkelingsspoor waarin landbouwproductie niet langer centraal staat. Dit
beweegt zich tussen de uitersten van een bijdrage uit de publieke middelen van ongeveer
ƒ 2.000,- per hectare bij natuurgerichte weidebouw tot nihil bij publieksgerichte plattelandsondernemingen.
In het eerste ontwikkelingsspoor (landbouw centraal) kan de bijdrage
uit de publieke middelen worden gebaseerd op het verlies aan agrarische gebruikswaarde
door peilverhoging. Of peilverhoging in het algemeen recht geeft op het vergoeden van de
hierdoor gedaalde agrarische gebruikswaarde is hier niet aan de orde omdat veenweidebedrijven
zonder peilverhoging onder 'Agenda 2000' al een zieltogend bestaan zullen leiden
terwijl zij als drager van het Groene Hart onmisbaar zijn.
Het instellen van een, landbouwkundig gezien, buitensporig hoog waterpeil is in dit
verband op te vatten als het vestigen van een erfdienstbaarheid waarin het weidebedrijf het
dienende, en het Groene Hart het heersende erf is. Bij het vestigen van een erfdienstbaarheid
kan de tegenwaarde van de daling in agrarische gebruikswaarde in een rentedragend
fonds worden gestoken (Stortelder et al., 2001). De rente uit het fonds is te gebruiken om
jaarlijks uitkeringen te doen aan boeren in de hoop hun weidebedrijven als drager van het
Groene Hart te behouden. De inkomenstoeslagen zullen veel lager zijn dan de genoemde
indicatie van ƒ 2.000,- per hectare voor het natuurgerichte bedrijf omdat de agrarische gebruikswaarde
daar vrijwel naar het nulpunt daalt, terwijl deze op productiegerichte
bedrijven alleen op lagere percelen sterk onderuit gaat en op hogere percelen vrijwel gelijk
blijft. Over het gehele bedrijf berekend voor een reeks van jaren - met gunstig en ongunstig
weer voor weidebouw op natte veengrond - zou de daling van de agrarische gebruikswaarde
in de orde van grootte liggen van ƒ 600,- per hectare op jaarbasis. Dit bedrag verschilt
135