Groene Hart met landbouw naar een hoger peil? Over de ... - LEI

edraagt circa 12 ha (Natuurwijzer, 2001). Het hoogteverschil van 1,5 m komt neer op een
bodemdaling van gemiddeld 30 cm per eeuw.
Het verschil tussen de voor- en de achterzijden van de ontginningseenheden is kenmerkend
voor de slagenverkavelingen (zie kaart 5.4). De boerderijen zijn aan de
voorzijden van de slagen gelegen, langs de wegen (en waterlopen). Het zijn de lijnvormige
ontginnings- of occupatieassen. Er wordt ook wel gesproken van boerderijlinten. De gronden
die het verst van de boerderijen waren gelegen werden vroeger extensief gebruikt. Het
waren de meest rustige delen van het gebied. Een aantal van de ontginningsblokken wordt
aan de achterzijde begrensd door een houtkade. In oost-westrichting betreft dat de Rietveldse
Kade, de Meijekade, en de Noordzijdskade. De Noordzijdskade sluit aan op de
Horntak.
De Hazekade is niet aan de achterzijde maar langs de zijkant van de opstrekkende
verkaveling gelegen. Deze kade diende waarschijnlijk om het afstromende water richting
de Meijepolder te keren. Dergelijke kades worden zijdwendes genoemd (De Jongh et al.,
1987).
De meeste ontginningsblokken in het studiegebied hebben slagen met verschillende
lengten. Alleen de polder Hoogenbroek kende slagen van ongeveer gelijke lengte (circa 2,5
km). De lengten kunnen sterk verschillen. De langste liggen in Polder de Bree. Zij zijn bijna
3 km lang. Op de verschillende typen verkavelingen, zoals de zogeheten
copeverkavelingen, wordt hier verder niet ingegaan. Daarvoor wordt verwezen naar de
eerder vermelde literatuur.
In de meeste ontginningsblokken is de hoofdopzet nog in tact. Alleen in het noordoostelijke
deel van het studiegebied heeft enige decennia geleden boerderijverplaatsing
plaatsgevonden, met name langs de Oude Meije. In die gebieden is de historische indeling
in voor- en achterzijden veranderd.
Cultuurhistorische gaafheid en cultuurhistorische waardering
In het artikel 'Een retraiteruimte voor de Randstad, cultuurhistorisch-recreatieve impulsen
voor het Groene Hart' (During et al., 1998) is een afbeelding opgenomen, waarop in kilometerhokken
de gaafheid van de historisch-geografische landschappen is weergegeven. De
noordelijke rand van het studiegebied is daarop als 'vrij gaaf', het middengebied als 'gaaf'
en de zuidelijke rand - de lijn Bodegraven-Woerden - als 'weinig gaaf' aangeduid.
In de cultuurhistorische waardering van het Groene Hart wordt het gehele studiegebied
gerekend tot de gebieden met 'topkwaliteit' (Borger et al., 1997).
De opbouw van de bodem heeft een grote rol gespeeld bij de ontginning van het gebied
(zie kaart 5.5). Het studiegebied is te beschouwen als een veenvlakte, die wordt
omsloten door een rivier en een veenstroom, respectievelijk de Oude Rijn en de Meije met
de Oude Meije (De Bont, 1991). In deze figuur is de bodemopbouw op een vereenvoudigde
wijze weergegeven (Bodemkaart van Nederland - blad 31 West Utrecht, 1969).
Langs de oevers van de Oude Rijn en de Meije hebben zich (op het veen) dikke
kleilagen afgezet. Deze afzettingen stammen uit de tijd, dat de Oude Rijn nog een vrij
stromende rivier was, die in open verbinding stond met de Noordzee. De afzetting langs de
Meije hing samen met de getijdenwerking van de rivier. Bij hoog water kon klei worden
afgezet en bij laag water kon overtollig water uit het gebied worden afgevoerd. Deze oe-
98