Omslag Holland 2006/2 - Historische Vereniging Holland

86 erik swart
Franse soldaten, omdat die zich aldaar schandalig hadden gedragen. Oranje toonde zich in
dergelijke gevallen buigzaam; Leiden kreeg alleen Duitse, Nederlandse en Schotse soldaten.
Anders werd het als de Hollanders bijvoorbeeld poogden troepen af te danken terwijl hij in
Zeeland was. 5 Dit raakte Oranjes prerogatieven als stadhouder en was daarom voor hem volstrekt
onacceptabel.
Hoewel Oranje erkende dat de hoeveelheid troepen aan de beschikbare financiën aangepast
moest worden – daartoe had hij Lumey immers al gemaand – verschilde hij met de Staten
ernstig van mening, net als voorheen de landsheer, over de hoogte van de financiële bijdrage.
Oranje wenste in november 1574 voor de troepen in Zuid-Holland 45.000 gulden per
maand; de Staten zegden aanvankelijk slechts 30.000 gulden toe en gingen pas overstag na
dreiging van Oranje om op te stappen. Veel van dit geld, vooral op te brengen uit de verhoogde
imposten en accijnzen (de gemene of generale middelen), kwam niet binnen of
werd door de steden ter plaatse uitgegeven aan oorlogskosten. Over januari 1575 bijvoorbeeld
kwam slechts ruim 23.000 gulden binnen, terwijl Gorinchem, Woerden, Oudewater,
Schoonhoven, Voorne, Putten en Overflakkee hun opbrengsten reeds ter plaatse hadden gespendeerd.
6 Hierbij kwam dat Oranje de overeengekomen reductie van het aantal vendels in
Zuid-Holland tot dertig niet nakwam. Het aantal compagnieën werd wel sterk gereduceerd,
maar in mei 1575 waren het er nog ongeveer vijftig. De kosten hiervan bedroegen ongeveer
67.000 gulden per maand. Het behoeft geen uitleg dat dit resulteerde in grote betalingsachterstanden
onder de troepen en daaruit voortvloeiende problemen. Oranje vroeg de Staten
daarom in dezelfde maand mei om 104.000 gulden per maand om de hele krijgsmacht te betalen,
van zijn eigen traktement en garde, de hogere ambten en gouverneurs, tot de proviand,
zestig vendels voetvolk en een vaan ruiterij. 7
Hieruit blijkt dat Oranje grote moeite had zich neer te leggen bij de beperking van de omvang
van de krijgsmacht, die het gevolg was van de geringe financiële draagkracht van het
gewest. In zijn ogen diende militaire noodzaak toch de doorslag te geven. Oranje volgde een
defensieve strategie met als einddoel vrede en verzoening met de koning vanuit een positie
van sterkte. Volgens contemporaine opvattingen behelsde een dergelijke strategie een uitputtingsoorlog.
Hierin dwong de zwakkere partij de sterkere de ene vesting na de andere
met groot verlies van tijd, manschappen en geld te veroveren. Wanneer de aanvaller was uitgeput,
kon de verdediger het verloren terrein heroveren. 8 Voor het laatste was echter wel een
veldleger nodig, dat elk voorjaar opgesteld moest worden uit troepen die de garnizoenen
konden missen, aangevuld met nieuwe lichtingen. Hier liepen de opstandelingen tegen de
grenzen van hun financiële middelen aan. Voor het jaar 1575 was geen veldleger voorzien.
Zodra bekend was waar de vijand zou aanvallen, moest Oranje vendels uit de garnizoenen
lichten en deze naar het bedreigde punt dirigeren. Eind oktober had hij, mede dankzij ver-
5 Swart, Willem van Oranje, 54; J.W. Koopmans, De Staten van Holland en de Opstand: de ontwikkeling van hun functies en organisatie
in de periode 1544-1588 (Den Haag 1990) 145-178; Resolutiën van de Heeren Staten van Hollandt en Westvrieslandt (hierna RSH)
(z.p. z.j.): 7 januari, 28 maart, 1 en 9 mei 1575.
6 James D. Tracy, ‘The Shaky Beginnings of Holland’s New Fiscal Regime, 1572-1576’, in: Oscar Gelderblom (red.), The political
economy of the Low Countries ca. 1500-ca. 1800 (verschijnt 2007), met dank aan professor Tracy; RSH, 1, 12 , 13, 25 november,
2, 6, 10 december 1574, 19 februari, 15 maart 1575; Swart, Willem van Oranje, 56-57; Koopmans, De Staten van Holland,
152.
7 NA, Archief van Paulus Buys, inv. nr. 20-23; RSH, 25 december 1574, 7 januari, 18 februari, 29 maart, 1, 9 en 15 mei 1575;
Swart, Krijgsvolk, 266-267.
8 Swart, Krijgsvolk, 123-125; Lazarus von Schwendi, ‘“Kriegs Diskurs” (1577)’, in: Eugen von Frauenholz (red.), Lazarus von
Schwendi. Der erste deutsche Verkünder der allgemeinen Wehrpflicht (Hamburg 1939) 192-287, aldaar 251.