Omslag Holland 2006/2 - Historische Vereniging Holland

‘ordeninge die men ongewoon was’ 87
sterkingen uit het Noorderkwartier, 21 vendels en honderd ruiters in de Dordtse Waard kunnen
concentreren. Aan zijn broer Jan van Nassau gaf Oranje in deze maand uiting aan zijn
intense frustratie over het gebrek aan troepen als gevolg van de beperkte financiële middelen.
9 Het koninklijke leger drong in 1575 diep door in opstandig gebied. Het nam Buren,
Oudewater, Schoonhoven en Krimpen aan de Lek; Zierikzee en Woerden lagen in de winter
van 1575-1576 onder beleg. Oranje organiseerde nu tegenaanvallen richting Krimpen en
Zierikzee, die de Hollanders ongekende financiële inspanningen kostten. In maart 1576
deed hij de Staten een voorstel om voor heel Holland en Zeeland per maand 210.000 gulden
op te brengen voor 110 vendels en honderd oorlogsschepen. Aangezien het totale aantal vendels
in het opstandige gebied op dat moment waarschijnlijk 84 was, behelsde dit een toename
met ongeveer een kwart. 10
Zelfs als Oranje en de Staten het eens waren, was het niet vanzelfsprekend dat de inwoners
van Holland de besluiten uitvoerden. Oranje klaagde regelmatig over onwil en ongehoorzaamheid.
Veel steden hadden in 1572 slechts voor de prins gekozen omdat ze geen
Spaans garnizoen hadden willen innemen en waren nauwelijks meer geneigd om zijn troepen
binnen te laten. Eenmaal binnen zorgden Oranjes soldaten vrijwel onmiddellijk voor
problemen. Reeds in november van dat jaar leidde het gedrag van de soldaten te Medemblik
tot oproer onder de burgers. De magistraat van Leiden klaagde in augustus en september
1573 bij Oranje over het wangedrag van het garnizoen en het stadsbestuur vreesde dat de
burgers de wapens zouden opnemen. In februari 1574 verwondden de burgers van Hoorn
kapitein Hendrik van Broekhuysen. 11 Daarnaast bleef het eigenbelang van de steden sterk
domineren. Gouda ging niet in op herhaalde verzoeken van de Staten om Woerden geschut
te lenen, ondanks de suggestie dat het na de val van Woerden zelf aan de beurt zou zijn. Oudewater
gaf geen gehoor aan het advies van Oranje om inundaties in te richten, volgens Pieter
Bor omdat daarmee het kostbare hooi verloren zou gaan. De meeste inwoners van de opstandige
steden waren nu eenmaal geen fanatieke aanhangers van Oranje en zijn zaak en
twijfelden of ze er wel goed aan deden hem te steunen. De angst voor het regeringsleger en
de consequenties van een nederlaag was merkbaar. 12 Om toe te zien op naleving van genomen
besluiten zetten Oranje en de Staten, zoals onder de Habsburgers gebruikelijk was,
commissarissen in. Reeds in oktober 1573 benoemden zij een drietal voor alle krijgszaken.
Een jaar later gaf Oranje drie van de leden van zijn adviserende Raad een soortgelijke taak.
Zij mochten justitie en militairen gebruiken om uitvoering van besluiten af te dwingen. 13
Zoals gezegd, werden de belastinginkomsten vaak onmiddellijk lokaal uitgegeven aan
oorlogskosten. Het ging erom het eigen garnizoen zo tevreden mogelijk te houden. Behalve
soldij betrof het vooral proviand, met name brood, kaas en bier – het basisdieet van de
9 Bor, Oorsprongk, boek VII, 508, boek VIII, 650, 653, 654, 658, 661; RSH, 22 november, 25 december 1574, 1, 9, 15 en 29
mei 1575; G. Groen van Prinsterer (red.), Archives ou correspondance inédite de la Maison d’Orange-Nassau V (Leiden 1838) 307:
Oranje aan Jan van Nassau, 29 oktober 1575.
10 Swart, Willem van Oranje, 93-96; Bor, Oorsprongk, boek VIII, 660, boek IX, 667; RSH, 15 maart 1576; Swart, Krijgsvolk, 267-
268.
11 Bor, Oorsprongk, boek VI, 415-416, boek VII, 487; De correspondentie van Willem van Oranje nr. 4722 en 4723, 21-01-
2007, URL: http://www.inghist.nl/Onderzoek/Projecten/WVO/brief/4722 en 4723 (hierna WVO): magistraat van Leiden
aan Oranje, 23 augustus en 2 september 1573; WVO 6845: Oranje aan inwoners Den Haag, 12 december 1572.
12 Van Nierop, Het verraad van het Noorderkwartier, 72-83; Swart, Willem van Oranje, 59-64, 94-95; RSH, 11, 16, 20, 24 mei 1575;
Bor, Oorsprongk, boek VII, 645-646.
13 RSH 1565-1574, 609: Ordonnantie 23 oktober 1573; RSH, 3 september, 4 oktober 1574; Alexandre Henne, Histoire du règne
de Charles-Quint en Belgique III (Brussel en Leipzig 1858) 184-185.