Omslag Holland 2006/2 - Historische Vereniging Holland

‘ordeninge die men ongewoon was’ 97
Afb. 4 Inspectie van het veldleger van de Staten-Generaal nabij Lier (Brabant) op 14 juli 1578. In de
voorhoede staan twee blokken van elk drie Hollandse vendels, die de Staten van Holland hadden gestuurd.
Uit: Fritz Hellweg (red.), Franz und Abraham Hogenberg, Geschichtsblätter (Nördlingen 1983) 203.
regelingen en voorschriften van dit gewest de norm werden op generaliteitsniveau. Naast de
verlenging van de betaalmaand gold dit bijvoorbeeld voor de regeling van de inkwartiering
met bijbehorende financiële compensatie, al kostte het moeite daarvoor het benodigde geld
te vinden; ook hier sprong Holland bij. Vanaf 1595 mochten de burgers zelfs bepalen hoeveel
en welke soldaten ze in huis wilden opnemen. 46
Holland zorgde er ook voor dat Oranjes besluit uit 1573-1574 om de militaire rechtspraak
in handen van de kapiteins te geven, op generaliteitsniveau ingang vond. Het relevante artikel
33 van de Hollandse artikelbrief van 1574 komt sterk overeen met artikel 65 van de Staatse
krijgsartikelen van 1590. Een verschil is dat in de laatste naast de kapiteins ook de luitenants
en vaandrigs expliciet worden genoemd als mogelijke rechters. Dit artikel 65 was de
grondslag voor de garnizoenskrijgsraden die in de Verenigde Nederlanden in geval van vergrijpen
moesten worden gevormd. Onder de Hollandse stadhouder graaf Maurits van Nassau
werden deze standaard in alle gewesten, uitgezonderd Friesland en Groningen. Deze
gewesten hielden tot in de 18de eeuw vast aan restanten van de landsknechtenrechtspraak,
zij het onder strikte controle van hun eigen statenvergadering. 47 De artikelbrief van 1590 om-
46 Vermeesch, Oorlog, steden en staatsvorming, 107-110.
47 WVO 11450: artikelbrief, 19 mei 1574, f. 290v; J.W. Wijn, Het krijgswezen in den tijd van prins Maurits (Utrecht 1934) 556;
Swart, Krijgsvolk, 103-107.