Omslag Holland 2006/2 - Historische Vereniging Holland

116 boekbesprekingen
vre van G.W. Dijsselhof (1866-1924), tijdgenoot van
De Bazel.
Het boek is fraai geïllustreerd met historische
foto’s van vooral meubels en interieurs, en met
kleurenfoto’s van ontwerptekeningen uit onder andere
het De Bazel-archief dat bewaard wordt in het
Nederlands Architectuurinstituut (NAi). Centraal
staat de stijlontwikkeling van de meubelontwerpen
en meubels van De Bazel in relatie tot diens ontwerpmethodiek
en symboliek. Van de eerste zogenaamde
Egyptische stoel tot en met het hoofdkantoor
van de Nederlandsche-Handelmaatschappij in
Amsterdam, het wordt allemaal uitvoerig en gedegen
onder de loep genomen. De vermelding op het
boekomslag dat dit onderwerp nog niet eerder zo
uitvoerig in een publicatie is behandeld, is dan ook
terecht. Het bronnenonderzoek is degelijk, zeer
nauwkeurig en grondig uitgevoerd. Vele primaire
en secundaire bronnen zijn geraadpleegd, vooral
het archief van De Bazel in het NAi. De auteur put
uitvoerig uit briefwisselingen met opdrachtgevers,
vakgenoten en critici en de ontwerpen worden
nauwkeurig geanalyseerd.
Het boek is goed geschreven maar voor een leek
is het niet makkelijk leesbaar, zeker niet als men
het boek beschouwt als een tentoonstellingscatalogus.
Voor kunsthistorici is dit boek heel interessant,
maar pittig. Het geeft veel minutieuze informatie
over de meubels en ontwerpen, De Bazels
tijd- en vakgenoten en de opdrachtgevers. De ‘ontwerpfilosofie’
van De Bazel, die als timmerman
zijn loopbaan is begonnen, heeft een dieperliggende
achtergrond die gebaseerd is op de theosofie
en de symboliek van oosterse religies en de vrijmetselarij.
Dit is geen gemakkelijke materie, maar
wel heel interessant. Zowel De Bazel als zijn goede
vriend en collega J.L.M. Lauweriks waren lid
van de Theosofische Vereeniging in Amsterdam.
Grofweg kunnen in het oeuvre van De Bazel
drie fases worden onderscheiden: de vroege periode
tot 1895 waarin hij nog onder de invloed was
van zijn leermeester P.J.H. Cuijpers, de periode
1895-ca 1901 waarin hij samen met Lauweriks een
eigen ontwerpatelier (Atelier voor Architectuur,
Kunstnijverheid en Decoratieve Kunst) had en de
periode vanaf 1904, toen De Bazel zijn eigen werkplaats
voor kunstnijverheid oprichtte, ‘De Ploeg’
in Amsterdam. ‘De Ploeg’ bleef bestaan tot in
1923, het jaar waarin de architect overleed na een
lang ziekbed.
De Bazel had een elitaire clientèle: artsen, advocaten,
bankiers, zakenlieden, maar ook kunste-
naars, schrijvers en intellectuelen. Het boek is
chronologisch opgebouwd aan de hand van de opdrachtgevers
en hun opdrachten voor meubels, interieurs
en gebouwen. De eerste negen hoofdstukken
behandelen meubelontwerpen voor
particulieren uit de periode 1895-1904. Van de besproken
meubels, ontwerpen en interieurs wordt
niet alleen de achtergrond en rol van de opdrachtgever
besproken, maar ook de ontwerpmethode
van De Bazel, het wiskundig ontwerpsysteem van
de triangulatuur: het ontwerpen op basis van de
(Egyptische) driehoek. In de vroege periode staat
deze triangulatuur centraal. Dit ontwerpen op systeem
is ook de grondslag voor de ruimtelijke ontwerpen,
en dus ook voor de architectuur. De latere
ontwerpen, ongeveer vanaf 1902/1904, laten een
ontwerpsysteem zien dat uitgaat van vierkanten en
daaromheen of erin getrokken cirkels. Deze vormen
de basis voor alle proporties en de ornamenten
van het meubel. Later spelen ook esoterische,
boeddhistische invloeden een rol in de vormgeving
van het oeuvre. Van 1895 tot ca 1910 heeft De Bazel
zich vrijwel uitsluitend gericht op het ontwerpen
van woonhuizen, interieurs en meubels voor particulieren,
ontwerpen voor de persoonlijke levenssfeer.
De wieg voor prinses Juliana uit 1908-1909
springt eruit.
De laatste vier hoofdstukken behandelen, naast
kleine interieuropdrachten voor particulieren, ontwerpen
voor institutionele gebouwen, arbeiderswoningen
en grote villa’s. Het jaar 1915 vormt een
keerpunt in de loopbaan van De Bazel. Van het besloten
woonhuis richt hij zich nu op glasserviezen
‘voor het volk’, op arbeiderswoningen- en meubilair
en op kantoorgebouwen. Er treedt een versobering
op in zijn ontwerpen voor meubels. De kostbare
en verfijnde meubels worden nu vaker dan
voorheen ook door machinale zagerijen en houtbewerkers
gemaakt.
Hij ontwierp in de periode 1910 tot aan zijn
dood in 1923 een aantal grote villa’s voor fabrikanten
en bankiers en kantoorgebouwen zoals het
gebouw voor de Nederlandsche Heidemaatschappij
in Arnhem. In deze periode kreeg hij de grootste
opdracht uit zijn carrière, een nieuw hoofdkantoor
van de Nederlandse Handel-Maatschappij
aan de Vijzelstraat in Amsterdam. Ook kreeg De
Bazel opdrachten voor arbeiderswoningen in Amsterdam
en in Philipsdorp bij Eindhoven. Daarnaast
ontwierp hij een bibliotheek voor de lettergieterij
in Amsterdam en de inrichting van het
interieur van het Rembrandthuis als museale in-