Omslag Holland 2006/2 - Historische Vereniging Holland

88 erik swart
soldaten – en lonten en buskruit voor de vuurwapens; daarnaast bijvoorbeeld ook betaling
voor schippers die soldaten vervoerden, medici en vrouwen die gewonden verzorgden. 14
Deze wijze van financiering werd gebruikelijk, waarschijnlijk vooral uit praktische overwegingen,
maar mogelijk ook om de steun van de steden te consolideren. De steden overhandigden
de Staten rekeningen van hun lokale uitgaven aan de oorlog, die deze dan konden
verrekenen met de begrote bijdrage aan het gemene land. Voor Gouda, Gorinchem en Rotterdam
zijn dergelijke rekeningen bewaard. 15 In ieder geval vanaf de herfst van 1573, maar
mogelijk al eerder, onderhielden steden en platteland Oranjes soldaten met de zogenaamde
wekelijkse lening. Dit was een voorschot van ongeveer zeventig procent op hun soldij,
waarvan ze de rest bij periodieke afrekening zouden krijgen. Bij de afrekening kortten de
Staten alles wat de soldaten gekregen hadden aan proviand en munitie op de soldij. 16
De door Oranje vurig gewenste unie tussen Holland en Zeeland regelde de politieke verhoudingen
nader, althans op papier. De eerste unie uit 1575 was door verzet van Zierikzee
geen succes. Op 25 april 1576 kreeg de prins, nadat hij opnieuw had gedreigd met aftreden
en het belegerde Zierikzee had toegegeven, alsnog zijn zin. Deze unie erkende Oranje als
soeverein en hoofd die in alle krijgszaken te water en te land naar goeddunken mocht optreden,
zonder advies of instemming van Staten, steden of anderen. Alleen hij mocht troepen
aannemen en ontslaan. Steden moesten eerst een garnizoen innemen, daarna mochten
ze klagen. De prins moest toezien op de naleving van zijn bevelen, ordonnanties en krijgsartikelen
en overtreders straffen met hulp van de Staten en de steden. Verder mochten Oranjes
soldaten zich niet ‘vervorderen nogte onderwinden eenige kennisse te neemen van Politique
ofte Judicieele saaken, binnen ofte buiten de Steeden vallende’. Als een soort dagelijks
bestuur naast Oranje kwamen er afzonderlijke Gecommitteerden Raden van Zeeland, Holland
en West-Friesland. 17 Opvallend is dat een eerste versie van de unie (uit maart) vastlegde
dat de belastingopbrengsten eerst ter leniging van lokale behoeften dienden. Alleen het restant
was voor andere oorlogsnoden beschikbaar. In de uiteindelijke unie is daarvan geen
sprake. 18 Oranje wenste al het geld te kunnen besteden waar dat het meest nodig was. Geleidelijk
vergrootte de centrale overheid haar greep op de besteding van de groeiende belastinginkomsten,
al bleven de steden van hun kant proberen zeggenschap te houden. 19
In juli 1576 wierp Oranjes uitputtingsoorlog, ondersteund door de rebelse oppermacht te
water, eindelijk vruchten af. De Spaanse soldaten die Zierikzee innamen, muitten vrijwel direct
om hun jarenlang achterstallige soldij. De oorlogsinspanning tegen Holland en Zeeland
stortte nu ineen. Dat Filips II geen geld had, was bekend bij de opstandelingen en zij wisten
dat als er geen geld was, soldaten gingen muiten of lopen. De hertog van Alva had in de veldtochten
van 1568 en 1572 Oranje zo verslagen; Oranje deed het nu met de koning. 20 Holland
en Zeeland namen de kans waar om in het voorjaar van 1577 de strijdmacht die Oranje had
14 NA, Rekenkamer ter auditie, inv. nr. 337, 337A, 347, 348, 350.
15 Ibidem.
16 NA, Rekenkamer ter auditie, inv. nr. 337, f. 25v-26v, 33-36; RSH, 27 augustus, 2 september, 4 december 1574, 28 en 30
maart 1575, 22 februari 1577; Notulen van Zeeland (Den Haag 1915) 13, 42-43; WVO nr. 11327: ordonnantie van Oranje, 3
november 1575; WVO 9469: Oranje aan Jan Jacobsz. etc., 19 september 1573; vgl. J.J. de Gelder, Brieven en andere bescheiden
betreffende het beleg van Alkmaar in 1573 (Alkmaar 1865) 21: Charles de Boisot aan Alkmaar, 17 april 1573.
17 RSH, 18 mei 1575, 28 april 1576; Swart, Willem van Oranje, 99; Koopmans, De Staten van Holland, 122, 189-191.
18 RSH, 18 mei 1575, 23 maart en 28 april 1576.
19 Tracy, ‘The shaky beginnings’.
20 Swart, Krijgsvolk, 123; Geoffrey Parker, The Dutch Revolt (herziene editie, paperback 1985; Londen etc. 2002) 166-168.