Omslag Holland 2006/2 - Historische Vereniging Holland

122 boekbesprekingen
immigrantengroepen, Brabanders en Zeeuwen, in
de periode 1870-1920 en analyseert hun ruimtelijke
spreiding in de stad. De groepen vestigden zich
aanvankelijk in bepaalde buurten, maar verschoven
– net als veel geboren Rotterdammers – naar de
betere buitenwijken. Het sociologisch gangbare
beeld van de ontheemde plattelander kan hiermee
worden bijgesteld.
Ten tweede valt op dat de artikelen over het algemeen
heel prettig leesbaar zijn. Dat is in het verleden
vaak niet het geval geweest bij grootschalig
empirisch onderzoek, waarbij ingewikkelde theoretische
modellen op de resultaten werden losgelaten
om tot een abstracte conclusie te komen.
Door het vergelijkende karakter, de duidelijke presentatie
van de gegevens en de verklaringen die
voor de resultaten worden gegeven, wordt de geschiedenis
echter concreet gemaakt; niet in de laatste
plaats doordat ook andere bronnen worden
aangedragen, zoals egodocumenten. Een evenwichtige
balans tussen macro- en microgeschiedenis
is het gevolg.
De bijdrage van Margaret Chotkowski is wat mij
betreft de meest inspirerende. In een kort kleurrijk
artikel laat zij resultaten van diepgaand onderzoek
zien. Zij gaat mijns inziens ook een stap verder
door in diverse bronnen na te gaan met wie de
nieuwkomers – in haar geval twee groepen Italiaanse
immigranten – eigenlijk omgingen na aankomst
in de stad. Waar gingen zij het eerst heen,
wie waren hun collega’s en huwelijkspartners?
Ook de getuigen bij de huwelijken spelen een rol.
Dit leidt tot een verrassend resultaat betreffende de
geschiedenis van hun dagelijks leven. Een dergelijk
cultuurhistorisch thema ligt ook ten grondslag aan
het artikel van Jan Kok over huwelijksmotivatie van
Rotterdammers. In feite gaat het hier dus om cultuurhistorisch
onderzoek en dat is dan ook het derde
opvallende kenmerk van de bundel.
In de slotbeschouwing laat stadshistoricus Paul
van de Laar zijn licht schijnen over de waarde van
immigrantenonderzoek voor de algemene stadsgeschiedenis.
De koppeling van cultuurhistorisch
onderzoek aan stadsonderzoek lijkt een succesvolle.
Door onderzoek naar de mobiliteit van nieuwe
groepen in de stad kan het soms statische karakter
van de stadsgeschiedenis worden bijgesteld. De
eerste onderzoeksmethode is die van het vergelijkend
onderzoek op basis van empirische gegevens,
zoals we in de bundel hebben gezien. Misschien
kan nog opgemerkt worden dat het hierbij niet zozeer
gaat om de vergelijking op zichzelf, als wel om
de conclusies die eruit volgen over bepaalde groepen
of bepaalde perioden. Kortom: het bouwen en
bijstellen van de synthese. Ten tweede noemt Van
de Laar de antropologische methode, die uitgaat
van de symbolische (figuurlijke) beweging in de
stad. Dit onderzoek is in volle gang en zal ongetwijfeld
leiden tot nieuwe publicaties.
C. Stolk
Ben Schoenmaker, Paul Beucker en Alan Lemmers,
Plein 4. De Geschiedenis van een logementen een departement
(Amsterdam: Boom, 2006, 204 blz., geïll.,
ISBN 90-85064-21, prijs € 19,50).
Het uiterlijk van Den
Haag als regeringscentrum
heeft in het
recente verleden vergaandeveranderingen
ondergaan. Zo
hebben vrijwel alle
ministeries een nieuwe
hoofdzetel betrokken.
Opvallende
uitzondering is het
ministerie van Defensie,
dat nog steeds gevestigd is in een gebouwencomplex
met als hoofdadres Plein 4. In dit fraai
vormgegeven en geïllustreerde boekje, uitgegeven
onder auspiciën van het Nederlands Instituut voor
Militaire Historie, wordt de geschiedenis van dit
complex beschreven.
De kern, ooit een klooster met aanhorigheden,
wordt gevormd door het logement waar tussen
1650 en 1796 de Rotterdamse afgevaardigden naar
de Staten van Holland en de Staten-Generaal logeerden.
Hun logement was de Maasstad waardig,
zeker nadat het in de jaren 1739-1746 naar ontwerp
van Adriaan Moens was verbouwd en uitgebreid.
Met name in het voorgebouw is nog veel van de
toen aangebrachte weelderige decoratie in de vorm
van bijvoorbeeld stucplafonds en gesneden trapbalusters
bewaard gebleven.
Onder de Bataafsche Republiek werd Plein 4
spoedig het huisadres van de Agent van Oorlog en
van het Agentschap van Oorlog. Daarna is het eigenlijk
steeds – met uitzondering van de periode
dat Nederland was ingelijfd bij het Franse keizerrijk,
een korte tijd daarna en tijdens de Duitse bezetting
– de plaats geweest van waaruit de Nederlandse
krijgsmacht (tot 1928 alleen ‘het Leger hier