2009-3 Randstad - Historische Vereniging Holland

delta-stedenbouw – een vak apart 235
deerd op nieuwe oplossingen om de verwachte zeespiegelstijging te kunnen keren en tegelijk
de kwaliteiten van het estuarium te herstellen: dit door herinvoering van de getijdenwerking
en van een langzame overgang van zoet naar zout water. 38
Naast voorstanders van Ruimte voor de Rivier en tegenstanders die pleiten voor handhaving
en voortzetting van het veiligheidsregime met civieltechnische kunstwerken, is in de loop
van jaren negentig en begin 21ste eeuw nog een derde stroming ontstaan: de groep pleitbezorgers
van ‘adaptief bouwen’, die voorziet dat in de toekomst stedelijke ontwikkeling meer
in overstroombare gebieden zal plaats vinden. Deze toename van potentiële verstedelijking
in overstroombaar gebied komt deels door het beschikbaar komen van buitendijkse gebieden
als gevolg van het vertrek van industriële en havenfuncties uit die gebieden, deels door
het beleid van Ruimte voor de Rivier, dat ertoe leidt dat voormalige door dijken beschermde gebieden
weer overstroombaar worden. Met diverse projecten en prijsvragen is geëxperimenteerd
met drijvende woningen, woningen op palen, en dergelijke. Het meest grootschalige
wapenfeit op dit gebied is het zogenaamde Urban Flood Management (ufm) project, dat de
gemeente Dordrecht samen met Hamburg en Londen, onderzoeksinstituten en private ondernemingen
in de jaren 2004-2008 heeft uitgevoerd. 39 Het project behelst een voorstel voor
een nieuwe stedenbouwkundige structuur van een deel van het buitendijks gebied in Dordrecht,
waarmee de conditie wordt geschapen voor diverse gebouwtypen die op verschillende
wijzen kunnen meebewegen met hoog water of waarvan de ‘plinten’ waterdicht gemaakt
kunnen worden.
Ruimtelijke ordening versus decentralisatie en vrije markt
Terwijl zich op het gebied van de waterbouwkunde een ontwikkeling voltrok die gekenmerkt
werd door grotere aandacht voor culturele en ecologische aspecten, vond in de stedenbouw
en ruimtelijke ordening een ontwikkeling plaats die gekenmerkt werd door een terugtrekkende
overheid.
Na de Tweede Nota op de Ruimtelijke Ordening heeft zich, min of meer sluipenderwijs, een
grote verandering voltrokken. Vanaf de jaren zeventig is de relatie tussen ruimtelijke ordening
en het grote ‘zingevingproject’ van de Verzorgingsstaat op de achtergrond geraakt en
uiteindelijk verdampt. De Derde Nota op de Ruimtelijke Ordening, met zijn link naar de stadsvernieuwing,
draagt nog tal van sporen van het streven naar emancipatie van ‘het volk’ (veel nadruk
op sociale woningbouw, bewonersinspraak, en dergelijke). Maar de Vierde Nota is al
een stuk zakelijker; het beleid voor compacte steden wordt dan vooral onderbouwd met
praktische argumenten als aansluiting van de nieuwe stadsuitbreidingen op de bestaande
stedelijke infrastructuur. In de loop van de jaren negentig werd uiteindelijk het huwelijk tussen
ruimtelijke ordening en volkshuisvesting definitief ontmanteld en is het grote project
van de ‘verzakelijking’ en ‘deregulering’ ingezet.
Met het wegvallen van het grote zingevingproject van de Verzorgingsstaat is een belangrijke
drijfveer van de nationale overheid om zich actief met ruimtelijke ordening te bemoeien
verdwenen. In 2000 probeerde de toenmalige minister van vrom, Jan Pronk, met de presentatie
van de Vijfde Nota op de Ruimtelijke Ordening het tij nog te keren. In deze nota werd
38 L. Adriaanse en T. Blauw, ‘Naar een nieuwe delta’ in: K. Bos red., Zeelandboek 11 (Middelburg 2007).
39 Zie: www.traverse.nl.sharepointsite.com/Traverse/Platforms/Leven%20met%20Water/UFM/project_uk.aspx (geraadpleegd
op 11 juni 2009).