2009-3 Randstad - Historische Vereniging Holland

economische specialisaties en complementariteit in de randstad 243
Tabel 1 Van hiërarchie naar netwerken
Centraleplaatsensysteem Netwerksysteem
––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––
Functionele dominantie van de Minder dominante kern, specialisatie en taakverdecentrale
stad ling tussen grote en middelgrote steden
Centrale stad, ruimtelijk begrensd Netwerksteden en stedelijke netwerken,
onbegrensd en diffuus
Scheiding van stad en land Samenvallen van stad en land
Stromen gericht op hoofdkern Diffuse stroomstructuur met kriskras karakter
––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––
complementariteit is hierbij een centraal begrip: steden hoeven zich niet meer overal in te
specialiseren, als gebruik gemaakt kan worden van specialisaties elders in het stedelijke netwerk.
De suggestie dat het netwerksysteem al in zijn volle omvang aanwezig is, is echter nog
niet overtuigend bewezen. Tot nu toe richt veel empirisch onderzoek zich op interactiepatronen
van mensen, die meetbaar zijn via pendel en winkelbezoek. Huishoudenontwikkeling,
toenemende mobiliteit en flexibele en transitionele levensstijlen (men wil meer, flexibel
en niet perse in een bepaalde volgorde, verschillende dingen doen in een levensloop –
van leren tot werken en zorgen) sturen veel van de woonwerk dynamiek in stedelijke regio’s.
De belangrijke economische functie van bedrijven in het stedelijke netwerk echter is vooral
door datagebrek nog vrijwel niet onderzocht. De Randstad wordt internationaal gezien als
het natuurlijke prototype van een stedelijk netwerk, en is daarmee dus de ideale testcase. 14
Economische specialisaties van steden (1963-2004)
We onderzochten de economische specialisaties van 35 stedelijke gemeenten in de Randstad
van 1963 tot 2004, door gebruik te maken van de gemeentelijke Bedrijfstellingen uit
1963 en 1978 van het Centraal Bureau voor de Statistiek (cbs), en vergelijkbare gegevens uit
het Landelijk Systeem Arbeidsplaatsen (lisa) voor 1991 en 2004. 15 In beide bronnen wordt
geteld welke bedrijfsvestigingen zich waar in Nederland bevinden, en hoeveel mensen daar
in werken. Door de vier jaren, met ongeveer gelijke tussenpozen van 13 jaar, naast elkaar te
zetten wordt de dynamiek in sectorstructuur duidelijk: in welke sectoren gaan meer mensen
werken, en in welke minder. In recente beleidsnota’s worden verschillende ‘specialistische
14 B.W. Lambregts, The polycentric metropolis unpacked: concepts, trends and policy in the Randstad Holland (Amsterdam 2009).
15 De gegevens over bedrijfsvestigingen en de werkgelegenheid hierin zijn voor 1963 en 1978 per gemeente ingevoerd vanaf
de oorspronkelijke bedrijfstellingen van het CBS (Centraal Bureau voor de Statistiek, Derde Algemene Bedrijfstelling. 15 oktober
1963. Deel 4: Ondernemingen (Den Haag 1969); Centraal Bureau voor de Statistiek, Vierde Algemene Bedrijfstelling 1978. Deel 2:
sectorale en gemeentelijke gegevens (Den Haag 1985)). Zie voor nadere informatie J. Atsma, ‘Bedrijfstellingen 1930-1978’ in: J.G.S.J.
van Maarseveen red., Algemene tellingen in de twintigste eeuw. De methode van onderzoek bij personen en bedrijven (Voorburg 2002).
Voor 1991 en 2004 is gebruik gemaakt van het LISA-bestand dat verzameld wordt door de Stichting LISA (www.lisa.nl).
Voor een beschrijving van de LISA-data uit 1991 en 2004, zie F.G. van Oort, Urban growth and innovation. Spatially bounded
externalities in the Netherlands (Aldershot 2004).
De data zijn voor alle jaren getransformeerd naar de gemeente-indeling van 2004. Om vergelijkbaarheid van sectoren te
behouden, zijn landbouw, overheid en overheidsdiensten en delfstoffenwinning niet meegenomen in de analyse. We maken
onderscheid naar dertig verschillende sectoren die door de tijd vrijwel identiek zijn gedefinieerd (zie bijlage 1). Door
sectorale definitiewijzigingen konden eerdere data uit bedrijfstellingen (1930 en 1956) niet op het door ons gewenste detailniveau
worden gebruikt.