2009-3 Randstad - Historische Vereniging Holland

More documents

Recommendations

Info

212 harm kaal Afb. 2 Dr. Willem Cornelis Royaards (1867-1929), toneelspeler in ‘Welkom Vreemdeling’, 1922. Stadsarchief Amsterdam. Foto - archief Atelier J. Merkel - bach, B00000002366. gestuurde culturele leven te maken met een steeds heftiger wordende concurrentie van nieuwe vormen van vermaak. Vooral van bioscoop- en danszalen, waar men de zorgen van alledag van zich af kon dansen of zich ongecompliceerd in een andere wereld kon wanen, ging een onweerstaanbare aantrekkingskracht uit. 27 De opkomst van de ‘uitgaanscultuur’ baarde de lokale overheid zorgen. Naast discussies over de rol van de overheid bij de bevordering van het lokale culturele leven, werd uitgebreid gedebatteerd over de noodzaak de nieuwe cultuurvormen strikt te reguleren ten einde ‘zedelijk bederf’ te voorkomen. 28 De Hollandse ‘roaring twenties’ 29 De verhouding tussen de ‘hogere’ kunstvormen in de drie Hollandse steden leek tijdens het interbellum te zijn uitgekristalliseerd. In Amsterdam was het cultureel leven het meest veel- 27 R.L. Schuursma, Jaren van opgang. Nederland 1900-1930 (Amsterdam 2000) 400; Marjet Derks, ‘Steps, shimmies en de wulpsche tango. Dansvermaak in het interbellum’, Spiegel Historiael 26 (1991) 388-396, aldaar 388. 28 De Gemeentewet voorheen en thans (Alphen aan den Rijn 1931). Artikel 188 (vanaf 1931: 221): De politie over de schouwburgen, herbergen, tapperijen en alle voor het publiek openstaande gebouwen en samenkomsten, benevens over openbare vermakelijkheden, behoort aan den burgemeester. 29 Zie voor een meer uitgebreide behandeling hiervan: Harm Kaal, ‘Verderfelijk vermaak. Het film-, toneel- en dansbeleid van de burgemeesters van Amsterdam, Rotterdam en Den Haag tijdens de roaring twenties’, Holland 37 (2005) 259-277.
cultuur in de randstad 213 zijdig en gericht op een breed publiek, in Den Haag was het aanbod beperkter en het publiek toch hoofdzakelijk uit de betere kringen afkomstig, terwijl Rotterdam zich kon laten voorstaan op zijn oog voor de moderne kunst. Amsterdam had met het Concertgebouworkest onder leiding van Willem Mengelberg een internationaal toonaangevend gezelschap in huis dat de wereld rondreisde en ook belangstellenden uit binnen- en buitenland naar de Van Baerlestraat lokte. 30 Vanaf het einde van de 19de eeuw was Amsterdam ook uitgegroeid tot het centrum van het Nederlandse toneel. De belangrijkste professionele toneelgezelschappen waren allen in Amsterdam gevestigd, met de Koninklijke Vereeniging Het Nederlandsch Tooneel aan de top. 31 Ook vormde de hoofdstad het centrum van de vernieuwing van het Nederlandse toneel, zoals dat werd vormgegeven door Willem Royaards en Eduard Verkade (afb. 2). Begin 20ste eeuw richtte Royaards de NV Het Tooneel op, met het Paleis voor Volksvlijt als thuisbasis. Zijn stukken kenmerkten zich door een poging ‘om in één conceptie, de dramatische kunst te verbinden met de andere kunsten’. 32 Na een fusie met het Nederlandsch Tooneel onder zijn leiding werd Royaards aangewezen als de vaste bespeler van de Stadsschouwburg die vanaf 1920 door de gemeente Amsterdam werd geëxploiteerd. De opera streed in Amsterdam om een volwaardige plaats naast het klassieke concert en het toneel. De stad kende voor een groot deel van de 19de eeuw geen operagezelschap en was aangewezen op gastoptredens van Haagse en Rotterdamse gezelschappen. In 1886 was hierin verandering gekomen met de oprichting van het Hollandsch Opera-Gezelschap. 33 Tot de stichting van een operagebouw kwam het vooralsnog niet, ondanks de inspanningen van de Wagner-Vereeniging. 34 Wel zou de Stadsschouwburg op het Leidseplein zich na de herbouw in 1894 tot een geliefde locatie voor operavoorstellingen ontwikkelen. Complexer waren de verhoudingen tussen de drie steden ten aanzien van de ‘moderne cultuur’: de opkomst van nieuwe kunstuitingen en de ‘vermaakcultuur’ in de jaren rond de Eerste Wereldoorlog. Tussen de kunst met een hoofdletter K van de sociale elite en het ‘volkse’ vermaak rond kermis, kroeg en cabaret, ontwikkelde zich een nieuwe laag van kunst en (cultureel) vermaak. De belangrijkste ontwikkeling was wel de opkomst van de bioscoop. In de grote steden verrezen ware bioscooppaleizen, zoals die van Abraham Tuschinski in Amsterdam en Rotterdam en het schitterende Metropole Palace in Den Haag. Amsterdam spande de kroon. De stad herbergde op een bepaald moment evenveel bioscopen als Den Haag en Rotterdam samen; in 1930 waren het er 32. 35 Ze voldeden aan een behoefte: het bioscoopbezoek steeg voortdurend in het interbellum mede dankzij de betrekkelijk lage prijzen. 36 De bioscopen gaven ook een nieuwe impuls aan de uitgaanscultuur. Rond het Rembrandtplein, al langer het centrum van het Amsterdamse nachtleven, kon men kiezen uit bioscopen, het bezoeken van een ‘revue’ of cabaretvoorstelling en kon de avond worden afgesloten in een jazzcafé of café-dansant. Het Leidseplein trok een chique publiek met zaken 30 Bank, ‘De culturele stad’, 240. 31 Wennekes, Het Paleis, 242. 32 B. Albach, ‘Roijaards, Willem Cornelis (1867-1929)’ in: Biografisch Woordenboek van Nederland I (Den Haag 1979). 33 Wennekes, Het Paleis, 204. 34 Bank, ‘De culturele stad’, 249. 35 Harm Kaal, ‘Het culturele leven en de gemeentelijke overheid tijdens het interbellum’ in: Piet de rooy ed., Geschiedenis van Amsterdam IV, Tweestrijd om de hoofdstad (Amsterdam 2007) 156-167, aldaar 156. 36 Karel Dibbets, ‘Het bioscoopbedrijf tussen twee wereldoorlogen’ in: Karel Dibbets en Frank van der Maden red., Geschiedenis van de Nederlandse film en bioscoop tot 1940 (Houten 1986) 229-270, aldaar 244, 247.
Page 1 and 2:
3 | 2009 nummer 3 41ste jaargang *
Page 3 and 4:
Sjoerd Bijker, Paul van de Laar, He
Page 5 and 6:
andstad: van sikkel tot hoefijzer 1
Page 7 and 8:
Jaco Zuijderduijn In hetzelfde schu
Page 9 and 10:
in hetzelfde schuitje 135 sievere c
Page 11 and 12:
in hetzelfde schuitje 137 pelle een
Page 13 and 14:
in hetzelfde schuitje 139 De zekerh
Page 15 and 16:
in hetzelfde schuitje 141 Bovenloka
Page 17 and 18:
Afb. 2 Detail Stadhuis Haarlem (geb
Page 19 and 20:
in hetzelfde schuitje 145 inkomsten
Page 21 and 22:
in hetzelfde schuitje 147 fronteerd
Page 23 and 24:
Reinout Rutte met medewerking van K
Page 25 and 26:
stadswording in holland (12de-14de
Page 27 and 28:
Page 29 and 30:
Page 31 and 32:
Page 33 and 34:
Page 35 and 36: stadswording in holland (12de-14de
Page 39 and 40: Afb. 6 Plattegrond van Edam door Ja
Page 43 and 44: de randstad volgens de ranksize rul
Page 53 and 54: Vijfde tijdvak 1670-1795 inwoners 2
Page 55 and 56: Zesde tijdvak 1795-1940 inwoners 90
Page 61 and 62: Paul van de Laar en Kim Zweerink De
Page 63 and 64: Afb. 2 Station Haarlem, juni 2009.
Page 65 and 66: de randstad: een vreemde metropool
Page 71 and 72: Afb. 8 Catharijnesingel Utrecht, ju
Page 81 and 82: Harm Kaal Cultuur in de Randstad De
Page 83 and 84: cultuur in de randstad 209 vergelij
Page 85: cultuur in de randstad 211 Het publ
Page 89 and 90: cultuur in de randstad 215 het Remb
Page 91 and 92: cultuur in de randstad 217 dance ha
Page 93 and 94: delta-stedenbouw - een vak apart 21
Page 95 and 96: Afb. 2 Colijnsplaat (tekening TU-De
Page 99 and 100: Afb. 5 Ontwerp Afsluitdijk, doorsne
Page 101 and 102: Afb. 7 Afsluitdijk, 2007. delta-ste
Page 105 and 106: Afb. 10 Plankaart Tweede Nota Ruimt
Page 115 and 116: economische specialisaties en compl
Page 127 and 128: Vincent van Rossem Epiloog Het West
Page 129 and 130: het westen des lands 255 1. behoud
Page 131 and 132: het westen des lands 257 de “over
Page 133 and 134: het westen des lands 259 De definit
Page 135 and 136: Carin Gaemers en Femke Deen Tijding
Page 137 and 138:
262 tijdingen oproepen. Vooral vanu
Page 139 and 140:
264 tijdingen M.A.W. Gerding red.,
Page 141 and 142:
266 metamorfose van het gemaal was
Page 143 and 144:
Historische Vereniging Holland orga
Page 145 and 146:
Uitgeverij Verloren Martin Berendse
Page 147 and 148:
Vincent van Rossem (1950) promoveer
Page 149:
9 789070 403591
show all

2009-3 Randstad - Historische Vereniging Holland

You also want an ePaper? Increase the reach of your titles

Delete template?

Save as template?