2009-3 Randstad - Historische Vereniging Holland

140 jaco zuijderduijn
slagen om daar poorters te treffen die zij aansprakelijk konden stellen. Zij konden in geval
van wanbetaling hun schout eenvoudigweg opdracht geven de eerste de beste Dordtenaar,
Middelburger of Zierikzeëenaar in de kraag te vatten.
Zeker wanneer het ‘represaillerecht’ gekoppeld werd aan collectieve publieke schuld hadden
de crediteurs weinig te vrezen. De kredietwaardigheid van de Hollandse en Zeeuwse steden
kwam grosso modo overeen met commerciële netwerken, met andere woorden met de actieradius
van de kooplieden. Deze kredietwaardigheid maakte de Hollandse en Zeeuwse
steden tot onmisbare schakels in de landsheerlijke politiek. Dit was vooral van belang omdat
middeleeuwse heersers niet bijzonder consciëntieus waren: zodra zij zich diep in de
schulden gestoken hadden, zagen zij vaak geen andere mogelijkheid dan hun schuldeisers
te verjagen, zoals de Engelse koning Edward I (1272-1307) deed met zijn Joodse geldschieters.
27 Vandaar dat we collectieven van Hollandse en Zeeuwse steden zien optreden als borgen:
de graaf ontleende zijn kredietwaardigheid aan een buffer bestaande uit poorters die
onderworpen waren aan het ‘represaillerecht’.
De poorters vingen dus de klappen op: zo leidde de schuld die Dordrecht, Middelburg en
Zierikzee hadden uitstaan bij Gillis Klauwaard al snel tot problemen. Op 22 november 1296
leende Dordrecht 141 Engelse ponden van Jan de Snijder om Gillis en zijn metgezellen te
kunnen betalen. 28 En jaren later, in 1301, waren de steden hen nog altijd 3200 ponden verschuldigd.
29 Na verloop van tijd maakten de crediteuren waarschijnlijk ook gebruik van hun
‘represaillerecht’: vandaar dat één van de crediteurs, Jacob Utensacke, de Dordtenaren in
1310 beloofde hen niet te laten arresteren of beslag te laten leggen op hun goederen. 30 Pas
rond die tijd lijkt het grootste deel van de collectieve publieke schuld weggewerkt te zijn.
Het is trouwens opmerkelijk dat we de Hollandse steden vóór 1346 nauwelijks in conclaaf
zien over belastingheffing – niet op initiatief van de landsheer en ook al niet onderling. 31 In
de 15de en 16de eeuw was dat wel anders: stedelijke vertegenwoordigers reisden af en aan om
overleg te plegen tijdens langdurige bedeonderhandelingen. 32 Het heeft er daarom alle schijn
van dat in de hier besproken periode de koehandel tussen vorst en onderdanen die vorm gaf
aan het staatsvormingsproces niet zozeer over belastingheffing ging – wat elders vaak wel het
geval was – maar over collectieve publieke schuld. 33 Zou dit ingegeven kunnen zijn door het
(relatieve) gebrek aan baar geld in Holland en de rijkdom in de naburige gewesten, waar de
landsheer alleen aan kon komen met behulp van collectieve publieke schuld?
27 Edward deed dit met behulp van het decreet ‘Edict of expulsion’ (1290). Vorsten waren wel zo pragmatisch, dat zij tot
wanbetaling overgingen zodra zich alternatieve geldschieters aandienden. Cf. J.M. Veitsch, ‘Repudiations and confiscations
by the medieval state’, Journal of Economic History 46 (1986) 31-36.
28 Dijkhof, Oorkondenboek V, nr. 3199.
29 Het gaat om Pieter Heldebolle (148 ponden), Marien van der Spoye (46 ponden) en Jacob Utensacke, die de lening van Gerard
Baard had overgenomen (45 ponden). De resterende 2959 ponden waren de steden waarschijnlijk verschuldigd aan
Gillis Klauwaard (J.L. van Dalen, Inventaris van het archief der gemeente Dordrecht. Deel I. De grafelijke tijd 1200-1572. Regesten (2
delen Dordrecht 1909-1912) nrs. 107, 109-112; C.J. Zuijderduijn, Medieval capital markets. Markets for ‘renten’, state formation
and private investment in Holland (1300-1550) (Leiden/Boston 2009) 92-93).
30 Van Dalen, Regesten, nr. 151.
31 Bedeconsent is alleen bekend uit 1335, toen een morgengeld van twee Hollandse penningen werd geheven met instemming
van de welgheboren lude, poirteren ende ghemeenten uit het baljuwschap Rijnland en Woerden. Stedelijke instemming
was schijnbaar nog niet heel gebruikelijk: in Delfland en Kennemerland hoorde de graaf alleen de welgeborenen (Prevenier
en Smit, Dagvaarten I, nr. 57).
32 Cf. de late 15de eeuw Kokken, Steden en Staten, 128-130.
33 Cf. het belang van het bedeconsent voor de opkomst van regionale standenvergaderingen in Frankrijk Hoppenbrouwers,
‘Middeleeuwse medezeggenschap’, 143.