2009-3 Randstad - Historische Vereniging Holland

216 harm kaal
wikkelingen in hun steden als onderwerp had. De discussies tussen de burgemeesters en
hoofdcommissarissen van politie hadden voornamelijk betrekking op de toelaatbaarheid
van kunstuitingen en elementen van de uitgaanscultuur. Zo was aan het verlenen van dansvergunningen
in Amsterdam een uitgebreide correspondentie met Den Haag, Rotterdam en
andere grotere gemeenten vooraf gegaan. Uiteindelijk zouden de dansvergunningen in de
drie steden op elkaar worden afgestemd en zou deze regelgeving begin jaren dertig uitmonden
in landelijke wetgeving. 46
Ook op andere terreinen vond overleg plaats, met name met betrekking tot de filmcensuur.
Nederland kende tot eind jaren twintig alleen een gemeentelijke filmkeuring, met de
burgemeester als hoofdverantwoordelijke voor het vaststellen van het censuurbeleid. 47 Om
te voorkomen dat films die door de burgemeester van de ene stad waren verboden of streng
gecensureerd, in een andere stad wel gewoon te zien zouden zijn, besloten de burgemeesters
van Amsterdam, Rotterdam en Den Haag – ook Utrecht was zo nu en dan bij dit overleg
betrokken – het censuurbeleid waar mogelijk op elkaar af te stemmen. Hetzelfde gold voor
toneelvoorstellingen. Dergelijke ‘vertooningen’ vielen volgens de Gemeentewet ook onder
het politiebeleid van de burgemeester. 48 De burgemeesters waren het niet altijd met elkaar
eens. Zo besloot de Haagse burgemeester Patijn een toneelstuk toe te staan dat in Rotterdam
en Amsterdam verboden was. Patijn had zich eraan gestoord dat discussies over de toelaatbaarheid
van toneel- of filmvoorstellingen in de praktijk neerkwamen op gratis reclame. Hij
schoot nu niettemin alsnog zijn doel voorbij. Voor de opvoering van Arthur Schnitzler’s Reigen
werd reclame gemaakt met de tekst ‘niet verboden’, hetgeen tot volle zalen leidde. 49 In
de loop van de jaren twintig verbeterde de samenwerking, deels onder invloed van de opkomst
van kunstuitingen die vanwege hun ‘politieke’ lading een bedreiging voor de openbare
orde zouden inhouden. In gezamenlijk overleg besloten de burgemeesters in 1927 bijvoorbeeld
de Russische film De Moeder te verbieden vanwege de revolutionaire strekking
ervan. 50
De overheid censureerde niet alleen kunstuitingen, maar verstrekte ook subsidie. In de
grote steden ontwikkelde de gemeente een kunstbeleid, met de sociaal-democraten als
grootste gangmakers. Gemeentelijke subsidies maakten een verlaging van de entreeprijzen
mogelijk. Gaandeweg ‘democratiseerde’ de Kunst. Toneelgezelschappen die van de gemeente
geld hadden gekregen werden geacht een ‘volksvoorstelling’ te geven. Rondleidingen
in musea moesten ervoor zorgen dat ook de arbeider de ‘goede kunst’ kon leren waarderen.
51 Achter deze goede bedoelingen ging ook een beschavingsoffensief schuil. Bij de
sociaal-democraten, evenals bij de andere politieke groeperingen, werd met argusogen naar
de opkomst van nieuwe vormen van vermaak gekeken. Was de afkeer van de sociaal-democraten
vooral gericht op de kapitalistische decadentie die de uitgaanscultuur in bioscoop en
46 Rapport der regeerings-commissie inzake het dansvraagstuk (Den Haag 1931).
47 SAA. Archief van de Bioscoopcommissie (5337), inv. nr. 5: stukken betreffende de vaststelling van een reglement voor de
commissie (1919). In Rotterdam en Den Haag keurden de burgemeesters de films aanvankelijk niet met behulp van een
commissie, maar in samenwerking met de politie. Het Vaderland 30 maart 1920, ochtendblad.
48 Tjeerd Schiphof, De vrijheid van het toneel. Een studie naar de juridische beperkingen van de vrijheid van het toneel in Nederland en Engeland
in grondwettelijk perspectief (Amsterdam 1994) 131-132.
49 De Groene Amsterdammer 19 augustus 1922; Nieuwe Rotterdamsche Courant (NRC) 6 oktober 1922, ochtendblad.
50 Het Volk 12 mei 1927; De Tijd 16 mei 1927.
51 In Amsterdam was de invloed van de sociaal-democraten op het gemeentelijke cultuurbeleid het grootst. Pots, Cultuur,
235; Van de Laar, Stad van formaat, 382-384.