2009-3 Randstad - Historische Vereniging Holland

de randstad volgens de ranksize rule 185
communicatie geleid hebben tot een nieuwe ruimtelijke verwevenheid waarin internationale
betrekkingen meer dan voorheen een rol spelen. 66
Tot voor kort werd overigens gedacht dat de nieuwe ruimtelijke ontwikkelingen zouden
leidden tot een meer polycentrische samenstelling van stedengroepen. 67 Personen en bedrijven
zijn immers in toenemende mate ‘footloose’ geworden; die keuzevrijheid zou tot een
flexibel en fysiek minder plaatsgebonden vestigingspatroon kunnen leiden. Uit recent onderzoek
is echter gebleken dat in Europa, Noord-Amerika en Azië systemen juist monocentrischer
worden; ook in Nederland zijn de ruimtelijke relaties op Amsterdam de afgelopen
decennia sterker geworden. 68 Dit heeft mede geleid tot het vermoeden dat huidige stedelijke
regio’s in de toekomst relatief nog meer aan belang zullen winnen. 69
Besluit
De ranksize rule is zeer inzichtelijk gebleken om de groei en relatieve ontwikkeling van de negen
steden in hoofdlijnen te omschrijven. Vier zaken vielen daarbij in het bijzonder op.
Ten eerste dat de stedengroep in 800 jaar verstedelijking een monocentrische (circa 1550-
1795) en een polycentrische (1795-2000) samenstelling gekend heeft. Vervolgens zagen we
dat de rangorde in de groep in toenemende mate geconsolideerd raakte. Bovendien vielen
de afwijkende ontwikkelingen van Den Haag en Utrecht op: Utrecht nam al vroeg een centrale
plaats in, maar raakte vanaf 15de eeuw op achterstand. In de 19de eeuw, onder de nationale
eenheidsstaat, nam de stad juist opnieuw een centrale plaats in. Daarmee volgde
Utrecht tot 1795 een contrasterend pad ten opzichte van de Hollandse steden. Den Haag begon
al in de 15de eeuw te groeien en beleefde vervolgens in haar eentje een ‘Zilveren 18de
Eeuw’ terwijl in het grootste deel van de groep stagnatie of krimp van de bevolking optrad.
De ranksize rule blijft uiteraard vooral een middel om onderzoeksinspanningen mee te
richten. Bij de beoordeling van de resultaten voor de 20ste eeuw moet bovendien rekening
gehouden worden met andere dan demografische indicatoren. Dat neemt echter niet weg
dat de confrontatie van de ranksize rule met de beschikbare verklaringen over verstedelijking
tot interessante denkrichtingen leidt.
In die confrontatie werd de uitzonderlijkheid van de Hollandse steden in de Europese
context regelmatig benadrukt. Zo zette de stedelijke groei in Holland in de 14de en de 17de
eeuw door terwijl deze in Europa over het algemeen stagneerde. In de 18de eeuw was juist
het omgekeerde het geval. Daarnaast bleek de monocentrische samenstelling van de stedengroep
tussen 1550 en 1795 afwijkend te zijn ten opzichte van het reguliere Europese patroon.
Een eenzijdige oriëntatie op één stad kwam over het algemeen pas in de 19de eeuw tot
stand, terwijl dat in Nederland al in de 17de eeuw met Amsterdam gebeurde. Het is opvallend
dat in de Nederlandse eenheidsstaat juist het tegenovergestelde tot stand kwam, namelijk
de polycentrische Randstad.
Bij de confrontatie van de ranksize rule met de beschikbare verklaringen kwamen bovendien
niet alleen economische maar ook bestuurlijke verklaringen vaak naar voren. Denk
66 S. Musterd en B. de Pater, Randstad Holland. Internationaal, regionaal, lokaal (Assen 1992) 51-53.
67 P. Hall, ‘How polycentric are mega-city regions?’, Novaterra 8 (‘Randstad’) (2008) 24-29; P. Hall en K. Pain, The polycentric
metropolis (Londen 2006).
68 J. Ritsema van Eck (red.) Vele steden maken nog geen Randstad. Ruimtelijk Planbureau (Den Haag 2006); Hall, ‘How Polycentric?’;
Hall en Pain, Polycentric Metropolis.
69 Manfred Sinz, ‘From metropolitan regions to communities of responsibility’, Novaterra 8 (‘Randstad’) (2008) 34-37.