2009-3 Randstad - Historische Vereniging Holland

in hetzelfde schuitje 135
sievere contacten en wellicht ook aan het ontstaan van met de Staten concurrerende interstedelijke
platforms. Voordat we de collectieve publieke schuld onder de loep nemen, is het
echter noodzakelijk om te kijken naar de vroegste contacten tussen de steden.
Langzaam naar een gemeenschappelijk beleid
In de loop van de late middeleeuwen werd het representatieve orgaan – de Staten van Holland
– het belangrijkste interstedelijke samenwerkingsverband. Aan het einde van de 15de
eeuw bemoeiden de Staten van Holland zich bijvoorbeeld intensief met de landsverdediging,
bescherming van de visserij en monetair beleid en in de aanloop naar de Opstand nam
deze bemoeienis verder toe, vooral naarmate de Staten meer autonomie ten opzichte van de
landsheer wisten te verwerven. 5
Aanvankelijk was er in het nauwelijks geürbaniseerde Holland weinig sprake van vertegenwoordiging
– laat staan van stedelijke samenwerking. De graven van Holland werden tot
medio 13de eeuw bijgestaan door familieleden, leenmannen, leden van de hofhouding en
hoge ambtenaren – een groep die in de literatuur wel wordt aangeduid als ‘medespelers’.
Langzaam maar zeker groeide deze groep uit tot een vast verband, de grafelijke raad. Tot het
midden van de 14de eeuw bleef dit echter een los verband, waarin incidenteel familieleden,
geestelijken en ook stedelingen hun zegje konden doen. 6
In 1346 verwierven de Hollandse steden een meer permanente positie binnen de grafelijke
raad. Nadat graaf Willem iv (1337-1345) in 1345 sneuvelde, was er sprake van een dynastieke
crisis, die verergerde toen diens opvolger Margaretha (1346-1354) (afb. 1) het gewest
verliet en haar zoon Willem v (1354-1389) als regent aanstelde. In deze chaotische tijd
had de vorst de steun van verschillende maatschappelijke groepen nodig, wat resulteerde in
de participatie van stedelijke vertegenwoordigers binnen de grafelijke raad. 7
Voor de landsheer was stedelijke representatie een manier om zich van steun te verzekeren.
Dit is al zichtbaar in de eerste jaren van de Hoekse en Kabeljauwse twisten, toen groepen
van steden hun steun aan ofwel Margaretha dan wel Willem V in verbondsakten lieten
vastleggen. 8 In deze periode ziet de historicus Brokken ook voor het eerst een standsgewijze
vertegenwoordiging van de steden in Holland, wat wil zeggen dat stedelingen niet langer
op eigen titel in de grafelijke raad verschenen, maar als vertegenwoordigers van hun stad.
Toen Willem V in 1351 tijdelijk naar Engeland vertrok stelde hij Jan IV van Arkel (†1360) aan
als ruwaard, die het gewest samen met de grafelijke raad en de steden zou regeren. In de volgende
jaren ontwikkelde de regeringsparticipatie van de steden zich schoksgewijs: nadat
deze snel was afgenomen, kwam Willem in 1356 weer met een bestuursregeling die voorzag
in een stem voor de steden. Hoewel deze ‘stedelijke raad’ al snel verdween slaagden de ste-
5 Cf. Tracy, Holland under Habsburg rule; H. Kokken, Steden en Staten. Dagvaarten van steden en Staten van Holland onder Maria van
Bourgondië en het eerste regentschap van Maximiliaan van Oostenrijk (1477-1494) (Den Haag 1991); J.W. Koopmans, De Staten van
Holland en de Opstand: de ontwikkeling van hun functies en organisatie in de periode 1544-1588 (Den Haag 1990).
6 J.M.A. Coenen, Graaf en grafelijkheid. Een onderzoek naar de graven van Holland en hun omgeving in de dertiende eeuw (Utrecht 1986)
x; J.W.J. Burgers, ‘De grafelijke raad in Holland in de dertiende eeuw. De evolutie van een centraal bestuursorgaan en de
rol daarin van de grafelijke klerken’ in: D.P. Blok, J.W.J. Burgers, E.C. Dijkhof, P.A. Henderikx & G. van Herwijnen (eds.)
Datum et actum. Opstellen aangeboden aan Jaap Kruisheer ter gelegenheid van zijn vijfenzestigste verjaardag (Amsterdam 1998) 67-
109, aldaar 70-71; Kokken, Steden en Staten, 21.
7 H.M. Brokken, Het ontstaan van de Hoekse en Kabeljauwse twisten (Zutphen 1982) 141-143; Kokken, Steden en Staten, 23. Cf. de
meer algemene link tussen crises en representatie Hoppenbrouwers, ‘Middeleeuwse medezeggenschap’, 147.
8 Brokken, Het ontstaan, 141-142; Kokken, Steden en Staten, 23-24.