TNO-rapport - Vereniging van Nederlandse Gemeenten

TNO-rapport | KvL/P&Z 2007.025 | Juli 2007 13 / 65
1 Inleiding
Communicatie via gesproken taal heeft in principe betrekking op twee basisactiviteiten:
praten en luisteren. Door te praten kunnen ideeën omgezet worden in woorden en
kunnen waarnemingen, gevoelens en bedoelingen worden verwoord. Door te luisteren
kunnen woorden in ideeën omgezet worden en kunnen waarnemingen, gevoelens en
bedoelingen begrepen worden. In veel aspecten van het dagelijkse leven speelt de
communicatie met behulp van taal daarom een belangrijke rol. Taal speelt een grote rol
bij het organiseren van waarnemingen, bij het richten van gedachten, bij het controleren
van handelingen, bij het helpen onthouden en modificeren van emoties. Het belang van
een goed verlopende taalontwikkeling voor zowel de cognitieve als de sociaalemotionele
ontwikkeling wordt dan ook algemeen ondersteund. Vroege verstoringen
van de taalontwikkeling kunnen voorlopers zijn van latere taal- en leerstoornissen en de
oorzaak zijn van gedragsproblemen. Een vertraagde taalontwikkeling kan ook
gerelateerd zijn aan lees- en schrijfmoeilijkheden. Taalontwikkeling speelt dus een
grote rol in het verloop van de totale ontwikkeling van een kind.
Ook een goedverlopende spraakontwikkeling is noodzakelijk voor een kind om zich
verstaanbaar te kunnen maken voor de omgeving. Spraak bestaat onder andere uit
articulatie en vloeiendheid (waaronder ook stotteren valt). Articulatie is het sluitstuk
van het spreekproces, het spreken dankzij de spraakmotoriek. Articulatiestoornissen
kunnen van grote invloed zijn op de communicatieve ontwikkeling en sociaalpsychologische
ontwikkeling. Als het kind zich niet verstaanbaar kan uitdrukken
kunnen er misverstanden tussen het kind en de omgeving ontstaan. De spraakmotoriek
behoort tot de meest complexe motorische activiteit van het menselijke lichaam. Vele
cognitieve, neurologische en motorische processen spelen een rol. Daarmee zijn
articulatieproblemen vaak een symptoom van een onderliggende stoornis. Maar ook een
onderliggende taalontwikkelingsstoornis kan van invloed zijn op de articulatie.
Niet alleen spraak- of taalontwikkelingsstoornissen veroorzaken een taalachterstand.
Een taalachterstand in een bepaalde taal (hier het Nederlands) kan ook veroorzaakt
worden door onvoldoende blootstelling aan die taal. Zolang dit niet de eerste taal 2 van
het kind is, heeft het kind geen probleem, het kan zich normaal ontwikkelen.
1.1 Vroegtijdige opsporing
Vroegtijdige opsporing van een spraaktaalontwikkelingsstoornis bij een kind is
belangrijk voor het tijdig kunnen inzetten van een effectieve behandeling. Doel is
verbetering van het kind, of het voorkomen van verslechtering, waardoor een kind zich
optimaal kan ontwikkelen. Dit kan worden bereikt via vermindering van de
taalachterstand of zelfs opheffing ervan, maar ook op andere manieren, als bijvoorbeeld
communicatieproblemen tussen ouders en kinderen eerder kunnen worden opgelost
door hen ondersteunende gebaren te leren. Omdat aan vroegtijdige opsporing ook
bezwaren kleven, zoals extra kosten, ongerustheid van ouders en kans op vertraagde
ontdekking van kinderen die bij de screening onterecht voldoende waren, is een
belangrijke voorwaarde dat de voor het kind te behalen gezondheidswinst substantieel
2 Met de ‘eerste taal’ wordt bedoeld de meest gesproken taal. (Eenheid van Taal, Richtlijn
Handboek Eenheid van taal, Platform Jeugdgezondheidszorg, Richtlijn 2, febr 2005)