Utdanning nummer 07 2013 - Utdanningsnytt.no

– Fri leik inn, skjemaveld
22 | UTDANNING nr. 7/12. april 2013
Reportasje
– Leik utan læringsmål er spill
av tid. Det er uvesentleg korleis
barna har det. Slik er det blitt etter
at politikarane gjorde barnelivet
til eit målbart produkt, meiner
forskar og pedagog Jan
Kampmann.
TEKST Ingebjørg Jensen
Psykologen fekk nokre hundre førskulelærarar
i Bergen til å gløde med sitt foredrag om ny forsking
frå han og dei andre forskarane ved Center
for Barndoms-, ungdoms- og familielivsforskning,
Roskilde Universitet i Danmark.
Forskarane har bokstaveleg tala kikka barnehagebarna
over skuldrene. Dei ville sjå barnehagen
frå barnas synsstad. Då er møtet med andre barn
det viktigaste. For ganske snart byrjar barna kartlegging
av roller og posisjonar, og med å orientere
seg i og avkode det barnesosiale landskapet.
– Dei vaksne si rolle er å lage gode rammer, for
å hjelpe barna til eit godt kvardagsliv i barnehagen,
til å fi nne ut kven dei er og kva dei ønskjer å
kunne. Dei vaksne skal vere gode og engasjerte
rekvisitørar, ut ifrå kva barna held på med.
Leiken som «prøverom»
Den sosiale avgrensinga byrjar alt i garderoben om
morgonen: Barna ser seg om og byrjar forhandlingane
om leiken, men først kjem førforhandlingane.
I dei etablerer barna ei fysisk avgrensing
av «leikerommet» og av kven som skal vere med:
– «I dag er det eg som skal vere prinsessa, for du
var det i går». «Om eg ikkje får vere prinsesse, vil
eg ikkje vere med!». Førforhandlingane kan ta frå
10 til 30 minutt. Nokre gonger såg vi at det pedagogiske
personalet blanda seg inn og sa at «alle skal
vere med», eller dei bad ungane slutte å krangle
og tok dei med til fi ngermaling, sa Kampmann.
– Vaksne ser ofte ikkje dei sosiale søkjeprosessane
og dei fi ne utvekslingane barna er inne i
under leiken. Særleg brukar jentene mykje tid på
førforhandlingane. Vi to mannlege forskarar såg
på det med eit typisk mannleg blikk, og tenkte:
«Kvifor i h … kan dei ikkje berre gå i gang med å
leike?» Vi skjøna lettare gutane sine kodar: Dei
møttest om morgonen, og ein sa: «Skal vi leike?».
«Ja!», svara tre gutar. Ein halvtime seinare ropte
ein ut i rommet: «Skal vi leike Zorro?» Så dukka
alle tre opp og sette i gang.
Kampmann er imponert over korleis barna kan
halde gåande eit leikeforløp over lang tid, medan
dei vekslar mellom å vere skodespelarar og regissørar.
– Når dei tar regien, snakkar dei i fortid, til
dømes: «… og så blei babyen frekk…». Men så ser
vi at han som skal vere baby, ikkje har styr på
kodane, og blir frekk før han skal, for så å gløyme
det når han skal. Dei må bli gode på å tileigne seg
kulturelle kodar for å unngå å vere elefanten i
glasbutikken, noko vi vaksne ofte blir. Leiken er
eit «prøverom» der dei leikar med identitetar utan
å bli stilt til ansvar, men det er ikkje «berre leik»:
Dei må heile tida passe på kva dei gjer, så dei ikkje
blir kasta ut! Barna må heile tida avstemme seg i
høve til kvarandre.
Barnehagekamp om verdiar
Kampmann fl yttar så barneperspektivet over frå
livet i barnehagen til barnehagen som kulturell
kamparena.
– I Danmark handla det fram til 1995 berre om
kvantitet. Pedagogane hadde defi nisjonsmakta. No
har politikarane tatt kontrollen gjennom nasjonale
læreplanar, standardiserte formålsparagrafar og
krav til dokumentasjon og evaluering. Læringsretorikken
har tatt over: Vi kan i dag ikkje snakke
om leik utan å kople det til læring. Det nyttar ikkje
at pedagogane seier «vi gjer så mykje spennande
her og barna trivst», om det ikkje er målbart.
Barnet blir redusert til tal. Og problem er usynlege,
dersom dei ikkje er ein målbar verdi. Medan
politikarane talar fi nt om profesjonalisering, skjer
det ein avprofesjonalisering, og ei avlegitimering