745b601f10

Türk evi süreç içerisinde mekan olarak birçok değişikliğe
uğramışsa da tüm bu süreç içerisinde, mekan, fonksiyon
ve anlayış bakımından Topak Ev esas alınmıştır. Göçebe
yaşamın gereği olarak her şey, ihtiyaç çerçevesinde şekillenmiştir.
Bu düşünce ev mekanının elemanlarını, yerleşik
yaşama geçişte fonksiyonel ve pratik kılmıştır.
Orta Asya'dan başlayan Türk serüveni, Balkanlar, Kuzey
Afrika, Arabistan ve sonunda İslamiyet'i kabul ederek Anadolu'da
yerleşik düzene geçilmesiyle sürerken, “göçebelik”
kavramı; İslamî dünya görüşü ve Anadolu coğrafyasının
özellikleri ile yeniden yoğurularak, yeni bir sentez ve
yaşama mekanları; yani Türk Evi ortaya çıkmıştır.
Tarihi kaynaklara ve ülkemiz geneline bakıldığında, Türk
evinin belirli bir tasarım ve süsleme bütünlüğüne 16. yüzyılda
ulaştığı söylenebilmekte ise de koruma durumu, iklim,
doğal afetler, çarpık yapılaşma ve diğer faktörler yörelere
has özel koşullar oluşturmaktadır.
İlk kez 12. yy'ın sonlarında Türk yerleşimi ile tanışan kentimizin,
sivil mimarisine ait en erken örneklerini maalesef
savaşlar, yangın ve özellikle 1898 depremi nedeni ile ancak
19. yy. sonunda görebilmekteyiz(RESİM 2-1898 Balıkesir
Depremi).
Son yıllardaki hızlı şehirleşme, sanayileşme ve söz konusu
evlerin onarımındaki uzun mevzuatlar, bu yapıların yıkılıp,
yerlerine tek düze apartmanlar “dikilmesine” yol açmıştır.
Bu süreç, sivil mimari ürünlerimizin yok oluşunun yanında,
şehirlerimizin tarihi kimliğini de yitirmesine neden olmuştur.
Ayrıca, kentimizi adeta mücevher bir gerdanlık gibi
süsleyen dokunun yok oluşuyla tarihi yapılarımız da yalnızlığa
itilmiştir.
Bu makaleyi yazmaktaki maksadım, yok olan evlerimizin
ardından ağıt yakmak değil; henüz genel özellikleri saptanmamış
Balıkesir evlerinin genel özelliklerine değinerek,
her geçen gün yok olan kültür varlıklarımıza dikkat
çekmektir.
BALIKES‹R EVLER‹N‹ OLUfiTURAN ETKENLER
Önceki bölümde zikredildiği gibi, “Türk Evi” menşei bakımdan
Anadolu öncesi Türk meskenlerine bağlanıp; bunun
yanında, söz konusu coğrafyadaki konut mimarisi, iklim,
malzeme ve doğa olayları yöresel mimaride belirleyici faktörler
olarak meydana çıkmaktadır. Bu genel değerlendirmenin
ardından eski Balıkesir evlerini oluşturan etkenleri
şöyle sıralayabiliriz:
Tarihi etkenler: Bizans ve Karesi Beyliği dönemlerinden
günümüze örnekler kalamamışsa da Balıkesir merkezi ve
Ayvalık gibi yakın zamana kadar Rum nüfusun da yaşadığı
bölgelere bakıldığında, benzerlikler olduğu yani birlikte yaşamanın
getirisi olarak aynı kültürün zamanla özümsendiği
görülmektedir.
Sosyal ve kültürel etkenler: Evi biçimlendiren etkenlerin
en önemlisi, içinde sürdürülen hayattır. Türk İslam medeniyetinde
aile, toplumun çekirdeğini oluşturmaktadır.
Dünyaya gözlerimizi açtığımız, ilk eğitimimizi aldığımız ve
hayatımızı idame ettirdiğimiz bu kutsal mekan, içinde yaşayan
kişi sayısı ve onların ihtiyaçları doğrultusunda şekillenmiştir.
Ekonomik etkenler: Türk şehirlerinde evler, sahibinin ekonomik
gücüne ve toplum içindeki statüsüne göre inşa edilmiştir.
Zenginler ve toplumun ileri gelenleri, büyük konak-
MART-N‹SAN 2011 75