journal of turkology research tubar volume_31

102
TÜBAR-XXXI-/2012-Bahar/Yrd. Doç. Dr. Genç Osman GEÇER
lamıştır. Hilâl-i Ahmer yıllığında, bu ülkelerde faaliyet gösteren cemiyet
üyelerine ve yardım edenlere özellikle teşekkür edilmesi ise Hilâl-i
Ahmer Cemiyeti merkezinin titizlik, nezaket ve vefalı davranış sergilemesi
bakımından dikkat çekicidir (Salname 1329/1331: 283).
Osmanlı Devleti’nin en önemli yardım kuruluşu şüphesiz Hilal-i
Ahmerdir. Ancak bu kuruluşun tek başına olmadığı da bir gerçektir. Hilal-i
Ahmer kadar yaygın olmasa da –teşkilatlanma ve Osmanlı coğrafyası
dışında da faaliyet gösterme bakımından- onunla birlikte faaliyet gösteren
Mudafaa-i Milliye ve Donanma Cemiyeti’nin isimlerini de anmak
gerekir 3 . Özellikle Balkan Savaşları’nın yaşandığı yıllar Osmanlı Devleti’nin
akla gelebilecek her türlü hiziple çalkalandığı yıllardır. ‘Müdafaa-i
Milliye’ işte bütün bu hizipçi düşünce ve faaliyetlerin üstünde, herkes
tarafından tanınması gereken “asgarî müşterek”lerin hatırlanmasıdır. Müdafaa-i
Milliye Cemiyeti, Bulgar toplarının Đstanbul’a ulaşan seslerindeki
tehdide karşı, tabiî bir toplu korunma mekanizması olarak ortaya çıktı. 31
Ocak 1913 yılında resmen kurulan Müdafaa-i Milliye Cemiyeti, Hilal-i
Ahmer ve Donanma Cemiyeti’yle beraber, 13 Ağustos 1914 tarihli Şurayı
Devlet kararıyla “menafi-i umumiyeye hâdim” dernek olarak tescil
edilmiştir (Polat 1991: 16-42).
Hilâl-i Ahmer Cemiyeti’nin Bosna-Hersek’te Teşkilatlanması
ve Faaliyetleri
Hilâl-i Ahmer Cemiyeti’nin Osmanlı Devleti sınırları dışında kalan
ülkelerde de teşkilatlanması cemiyetin hızla büyümesine ve faaliyet alanını
genişleterek Osmanlı Devleti’nin en büyük sivil toplum teşkilatı
olmasına büyük katkı sağlamıştır. Konjöktürel faktörlerin başarılı bir
yönetim ile oluşturduğu bu birliktelik, cemiyete hem halk nezdinde hem
de Osmanlı sınırları dışında kalan Müslümanlar arasında saygın bir konum
kazandırmıştır (Ada 2004: V). Osmanlı sınırları dışında kurulan
teşkilatların nerede ve kimler tarafından kurulduğunun tespit edilmesi ve
kayıt altına alınması amacıyla bu merkezlere çağrıda bulunulmuş ve teşkilatların
kurucu başkan ve üyelerinin isimlerinin bildirilmesi istenmiştir.
Hilâl-i Ahmer Cemiyeti’nin Salnamesine konulmak üzere bu merkezlerin
teşkilatları hakkında bilgi istenmişse de bu çağrıya sadece Bosna-
Hersek’ten cevap verilmiştir. Bosna-Hersek’te kurulan Hilâl-i Ahmer
Cemiyeti’nin teşkilatlanması, Hilâl-i Ahmer’in tüzüğünde de açıkça yazıldığı
şekilde gerçekleşmiştir. Bu hükme göre, “Bosna-Hersek’te bir
merkez oluşturulması ve üye kaydı yapılması mümkün olmadığından,
sadece Osmanlı Devleti savaş halinde bulunduğu zamanlar yardım top-
3
Donanma Cemiyeti ile ilgili ayrıntılı bilgi için bk. Selahattin Özçelik, Donanma-yı
Osmanî Muavenet-i Milliye Cemiyeti, Tarih Kurumu Yayınları,
Ankara, 2000.