journal of turkology research tubar volume_31

184
TÜBAR-XXXI-/2012-Bahar/Prof. Dr. M. Fatih KÖKSAL
tereklik”tir. Zira doğrular zaten olması gereken ve tabiî olandır. Aynı
yanlışların bulunduğu nüshaların aynı aileden olması oldukça güçlü bir
ihtimaldir.
Aralarında müştereklik bulunan nüsha gruplarını (aileleri) belirledikten
sonra sıra grupları temsil kabiliyetinde olan birer nüshayı (kolbaşı)
seçmeye gelir. “Ailesini temsil kabiliyetindeki nüsha”, o nüsha ailesi
içinde tenkitli metinde kullanmak için en ideal nüshadır. Bu seçimi yaparken
nüshanın istinsah tarihinin eskiliği, metin sağlamlığı (nüshanın dil
ve imlâ bakımından metnin telif edildiği dönemle uyumu), metnin hacmi
(manzume/beyit/sayfa sayısı) gibi hususlardan hareket edilir.
Nüsha ailelerini tespitte kullanılan ölçütlerden hareketle grupları
(nüsha ailelerini) temsil eden bu ana nüshaların müellif hattı nüshayla ve
birbirleriyle ilişkileri tespit edilerek nüsha şeceresi (soy ağacı) çıkarılır. 4
Böylece işin ilk kısmı tamamlanmış olur.
Bir eserin yazma nüshasını önemli ve değerli kılan ölçütleri öncelik
sırasına göre şöyle sıralayabiliriz:
a) Müellif hattı olması: Tenkitli metin kurmaktan maksat müellifin
elinden çıkan nüshaya en yakın nüshayı ortaya koymak olduğuna göre
elde müellif hattı bir nüsha varsa diğer nüshaları kullanmaya zaten gerek
kalmayacaktır. Ancak öyle olduğu hâlde izaha muhtaç ayrıntılar söz konusu
olabilir.
Nüshanın müellif hattı olduğundan emin olunabilir mi Kütüphane
kayıt defterlerinde, elektronik veya matbu kataloglarda, kartotekslerde
nüshanın müellif hattı olduğuna dair kayıt bulunması bizi yanıltabilir.
Yani bu tür bilgilere yüzde yüz itimat etmemek, ihtiyatla yaklaşmak gerekir.
Nüsha üzerinde müellif hattı olduğu bilgisi kayıtlı değilse kütüphanecinin
hangi karineden hareketle bu notu düştüğü tamamen meçhuldür.
Hatta ferağ kaydında veya nüshanın herhangi bir yerinde müellif hattı
olduğu kaydı bulunması dahi gerçeği göstermeyebilir.
Bunlarla birlikte, katalog bilgilerinde veya nüsha üzerinde bir bilgi
bulunmadığı hâlde de bir nüshanın müellif hattı olduğu tespit edilebilir.
Müellif hattı nüshaları müsvedde nüshalar ve tebyiz edilmiş (temize/beyaza
çekilmiş) nüshalar olmak üzere iki grupta toplamak mümkün-
4
Bu konuda yapılan yeteri kadar yayın olduğundan nüsha ailelerin
belirlenmesi ve şecere çıkarılması konusu kısaca geçilmiştir.