journal of turkology research tubar volume_31

67
TÜBAR-XXXI-/2012-Bahar/Misyonerlerin Kültürel Alandaki Faaliyetleri...
kanunen müsaade edilmesi ve üçüncü maddedeki şartları haiz olması şartı
getirilmiş;
e. Türkçeden başka lisanla eğitim veren özel okullarda, Türkçe,
Osmanlı Tarih ve Coğrafyasının mecburi olduğu hükmü getirilmiş;
f. Yerli cemaat, cemiyet, fertler ve şirketler tarafından açılan özel
okullarda, Maarif Nezaretinden ruhsat alınmadıkça yabancılardan müdür,
müdire, öğretmen ve yardımcı istihdam edilemeyeceği belirtilmiş;
g. Özel okulların bulundukları mahallerin en büyük mülkiye memurları,
maarif müdür ve müfettişlerinin teftişine tabi oldukları belirtilmiş;
ğ. Özel okulların açılması için ruhsat almak zorunluluğu getirilmiş;
h. Özel okullardan verilen diplomaların, mahallî maarif idarelerine
tasdik ettirilmez ise resmîyeti olmayacağı; eğitimi Türkçe dışında bir dil
ile olan özel okullarda diplomaların iki sütun üzerine tertip olunarak bir
sütunun Türkçe, diğer sütunun da eğitim dili ile olacağı kararlaştırılmıştır
(Mutlu 2005: 42-43).
Bu düzenlemeye dayanarak Osmanlı Devleti, I. Dünya Savaşı sırasında
düşman devletlere ait birçok okullara el koymuş, ancak savaştan
mağlup çıktığı için de bu talimatnamenin tam olarak uygulanmasına fırsat
bulamamıştır.
1870 tarihinden itibaren Osmanlı devlet yöneticilerinin, yabancı
okulların kuruluş gayeleri ve amaçlarına yönelik yeterli fikirlerinin oluştuğu,
alınmaya çalışılan tedbirlerden görülmekle birlikte Tanzimat ve
Islahat fermanları ile cemaatlerin kazandığı yeni haklar, misyonerler tarafından
sonuna kadar kullanıldığından, hukuki sınırlamalar yöneticilerin
bu konuda daha radikal tedbirler almasını güçleştirmiştir. Öte yandan
hem yabancı sefaretlerin himaye politikaları nedeniyle yöneticilerin açılan
okullara müdahale etmemeleri ve hem de yerli gayrimüslimlerin okullarını
kapitülasyonlardan istifadeyle yabancı bir devletin himayesine terk
etmeleri nedeniyle, bu okulların sayısının hızla artışını önlemek mümkün
olmamıştır. Her ne kadar II. Abdülhamit devrinde titizlikle uygulanmaya
çalışılan “Müslümanların bu okullara devamının engellenmesi” kuralı,
Müslüman tebaayı yabancı okulların tesirinden korumuş ise de, yöneticilerin
geç farkına vardıkları asıl gerçek, misyonerlerin ilk keşif gezilerinin
ardından Müslüman tebaaya tesir edemeyeceklerini görerek, imparatorluğun
diğer unsurlarına (Ermeni, Rum, Dürzi, Nusayri, Maruni, Nusturi
vb.) yöneldikleri gerçeği olmuştur (Mutlu 2005: 374).