ardahanicd2004.pdf 23396KB May 03 2011 12:00:00 AM

Aerosollerin yoğunluğu, normal atmosferde 1 m 3 ’te 10 7 partikül, endüstrinin yoğun
olduğu kirli atmosferde ise 1 m 3 ’te 2x10 9 ’dan fazladır. Aitken partiküllerin miktarına gelince;
bu, dağların en ücra köşesinde 100x10 8 / m 3 , kirli büyük şehir havasında 50x10 11 / m 3 olarak
ölçülmüştür. Şehirlerdeki havada tozların ortalama miktarı 0.06-0.1 µ gr/m 3 ’tür.
Aerosollerin atmosfere dağılışı homojen değildir. Aerosoller atmosferin alt
tabakalarında çok boldur, troposferin üzerinde ise çok azalır, sonra stratosferde 16-28
kilometrelerde tekrar artar. İnsan toprak seviyesindeki havada meydana getirdiği bulanıklıkla
önemli bir müdahalede bulunur. Buna karşılık stratosfer tabakasındakiler tamamen tabii
kökenlidir. Bu tabaka volkanik tozlardan, meteorit partiküllerinden ve kükürtlü hidrojenle,
atmosferdeki amonyağın kükürtlü gazlarla oluşturduğu amonyum sülfat parçacıklarından
oluşur. İnsanlar tarafından oluşturulan aerosoller, vejetasyonun oluşturduğundan daha
fazladır. Vejetasyon her yıl atmosfere önemli miktarlarda terpenler bırakır. Bu sıvı parçacıklar
tropikal bölgelerde uydulardan mavimsi buhar şeklinde görülür. Atmosferdeki aerosollerin
yoğunluğu coğrafi yere ve enlem derecesine göre değişmektedir. Gerçekten biyosferde
partiküllerle yükü geniş bir bölge ile az yüklü diğer bir bölge mevcuttur. Keza Amazon,
Ekvator Afrika’sı ve Güneybatı Asya üzerinde aerosollerden meydana gelen mavimsi sis
tabakası mevcuttur. Endüstrinin yoğun olduğu Kuzey Amerika ve Avrupa’da gri renkte bir
toz tabakası görülür.
Yapılan araştırmalar sonucu son 10-20 yılda atmosferdeki aerosollerin artma eğiliminde
oldukları saptanmıştır. Hodge (1971) son çeyrek asırda atmosferin geçirme katsayısının % 9
oranında azaldığını göstermiştir. Bu da bize bu zaman sırasında atmosferin saydamlığının 2
kat kadar azaldığını göstermektedir. Davitalia (1965) Kafkas Dağlarının yüksek seviyelerinde
bir yıl sırasında önemli miktarda toz yığıldığını göstermiştir. Bu araştırmacı bu dağlardaki
karlarda toz miktarının 1930-1963 yılları arasında 20 kat arttığını gözlemiştir. Araştırıcılar
bunu Sovyet endüstrisinin bu yıllardaki gelişmesine bağlamaktadır.
Bryson ve Wenland bulanıklığın artma sebepleri arasında en belirgin faktörün
son yıllarda kuzey yarım kürede endüstri faaliyetlerinin artmasına bağlamaktadır. Ayrıca
volkanizma faaliyetleri de havadaki partiküllerin artmasına sebep olmaktadır.
Modern endüstri faaliyetleri şüphesiz troposferde aerosollerin miktarını arttırmaktadır.
Diğer taraftan stratosferde azot ve kükürt gazı bileşikleri derhal yeni partiküller oluşturur ve
bunlar muhtemelen Aitken çekirdekleri etrafında kondenzasyonla oluşurlar.
Bölgesel veya mezoiklim ölçeğinde meteorolojik değişmeler atmosfer kirliliğine
bağlıdır. Çok kirlenmiş şehir bölgelerinin mezoiklimleri hissedilir derecede değişikli
gösterir.
Burada birinci etki güneşlenme üzerine dolayısıyla toprağın aydınlanmasına etki
edecektir. Bu, mevsimlere bağlı olarak azalabilir. Ayrıca kış şartlarında sis oluşacaktır.
Bu duman (smog) olayı yüzyılımızın başından beri endüstri şehirlerinin korkulu rüyası
olmaya devam etmektedir. Şehirler üzerinde durgun havalarda, sıcaklık terselmesi olmadığı
zamanlarda, kirliliğinin meydana getirdiği bir tabaka veya kubbe oluşur. Bu tabaka sarıesmer
renktedir ve azot peroksit (NO 2
) oluşumuna sebep olur.
Toz ve gazların şehir üzerinde oluşturduğu bu kirli kubbe ancak rüzgar veya yağmurla
dağılır. Şu da var ki yıkarı doğru hava hareketleri kirlenme kubbesini besleyerek yağışlara
66