ardahanicd2004.pdf 23396KB May 03 2011 12:00:00 AM

SO 2
, yalnız atmosferi büyük ölçüde kirleten bir madde değil aynı zamanda havada çok
yüksek oranlarda bulunduğunda bitkiler için zehirleyici etkiler yapmaktadır. Bu kirleticinin
kötü etkileri yüzyıla yakın bir süreden beri bilinmektedir.
SO 2
, yapraklı bitkilerde yaprak dokusu bozukluklarına sebep olarak buradaki iletim
demetlerini etkilemektedir.
Kültür bitkileri arasında yem bitkileri (özellikle kaba yonca), pamuk, hindiba, marul
en hassas olanlarıdır. Sonra hububat ve turpgiller gelir. Mısır, armut, elma ve badem bu gaza
karşı daha toleranslıdır.
Tarla yabancı otları ile yol kenarlarındaki arsız otlar da bir evvelkiler kadar SO 2
gazına hassastırlar. Bu arada bazıları örneğin Anagallis arvensis, Stellaria media, Plantago
lanceolata SO 2
gazına karşı oldukça dayanaklı bitkilerdir. Bunların bolluğu bir yerde bu
gazın kirletici etkisini belirleyen biyolojik endikatörler olarak kabul edilir.
Kozalaklı bitkilerden Sarı Çam ( Pinus sylvestris) ve Göknar ( Abies sp.) türleri
SO 2
’e en hassas olanlarıdır. Bilhassa Orta Avrupa’da ve İngiltere’de, bu türler atmosferin
SO 2
gazı ile kirlenmesi sonucu, çok fazla tahrip olmuşlardır.
Yapraklarını döken ağaçlardan Kayın ve Kestane türlerinin yaprakları kükürtten bile
çok etkilenmekte ve yaprak dokuları hemen bozulmaktadır.
Havada SO 2
gazı 1 ppm yoğunluğa ulaştığında bitkilerin yaşaması zorlaşır. Çiçekli
bitkilerin büyük kısmı 0.1 ppm yoğunlukta etkilenmeye başlarlar ve bu yoğunluk bir üst
sınır oluşturur. Mantarlar, SO 2
veya kükürtten türemiş gazlara karşı çok hassastırlar. Yalnız
bu madde bazı kültür bitkilerinde patojenlere karşı korunmada kullanılmaktadır.
Likenler de, SO 2
gazına karşı son derece hassastırlar ve SO 2
yoğunluğu 35 ppb ye
ulaştığında tamamen yok olmaktadırlar. Halbuki büyük şehirlerdeki SO 2
miktarı ortalama
100 ppb’dır. Bu sebeple birçok liken, SO 2
ile kirlenmeden ötürü bu şehirlerde kaybolmuştur.
İngiltere’de Belfast’da şehir merkezinden uzaklaştıkça ağaç gövdeleri üzerinde yaşayan
likenler artmaktadır ( Fenton, 1961-1964). Başka bir deyişle SO 2
oranı atmosferde arttıkça
likenler yok olmaktadır.
Likenlerin SO 2
gazlarına karşı çok hassas olmalarının nedeni, kabuk veya taşlar
üzerinde beslenme elementlerince fakir veya steril substratların üzerinde epifit yaşayan bu
çiçeksiz bitkilerin çok özel ekofizyolojik durumlarından kaynaklanmaktadır. Ayrıca likenler
yoğunluğu son derce azalmış sıvılardaki çeşitli maddeleri absorbe etme kapasitesine sahiptir.
Çünkü kendileri için mutlaka gerekli olan mineral maddeleri sadece yağmur sularıyla toprağa
taşınmış veya erimiş bileşiklerden alırlar.
Kirlenmiş atmosferde bulunan azotlu bileşiklerden (PAN) peroksiaçil nitrat,
yaprakların alt yüzeyinde metalik veya gümüş cam renginin oluşmasıyla karakterize edilir. Bu
görüntü parankima dokusu hücrelerindeki boşluklarda bu gazın sıkışmasıyla oluşmaktadır.
Ozon da bitkiler için çok tehlikelidir. Bunun etkisi 50 ppb’den sonra görülmeye başlar
ve 100 ppb’den sonra ise otsu ve odunlu bitkiler solmaya başlar. Bu durum bilhassa yaprağın
üst yüzünde dağılmış siyah lekelerin görünmesiyle kendini gösterir. Son zamanlarda ozonla
63