16.11.2012 Views

TURK MITOLOJI ANSIKLOPEDISI

TURK MITOLOJI ANSIKLOPEDISI

TURK MITOLOJI ANSIKLOPEDISI

SHOW MORE
SHOW LESS

Create successful ePaper yourself

Turn your PDF publications into a flip-book with our unique Google optimized e-Paper software.

D e n i z K A R A K U R T<br />

S a y f a | 142<br />

Azna Han [Azəricə: Azna Xan]<br />

Azna Han – Türk ve Altay mitolojisinde Fesat Tanrısı. Yaygın olarak Ayna Han adıyla da bilinir.<br />

Adna Han da denir. Yeryüzünde kargaşa çıkarır. Kötülüğe dair tüm nitelikleri bünyesinde<br />

barındırır. Fırsat bulduğunda İnsanlara ve yeryüzüne zarar verir. Yeraltında yaşar.<br />

Ayna Han’a bağlı kötü ruhlar vardır ve onlar da Aynalar (Aznalar) adıyla anılır. Yeryüzünde<br />

kötülük çıkarmak istediği zaman bu ruhları gönderir. Aynalar bu anlamda şeytan kavramı ile<br />

özdeşleşmişlerdir. 1 İnsanların ruhlarını çalıp götürerek hastalık verirler. Bazen Ayna Han,<br />

çocukları çalar ve kaçırır. Bazı Türk boylarında Cuma veya Perşembe gününe Ayna Gün adı<br />

verilmiştir. 2 Burada bu günlere yüklenen olumsuz bir anlamdan daha çok, yeraltındaki ruhların<br />

sadece o gün izin verilerek dünyadaki evlerini görmelerine izin verildiği için bu adı taşıdığı<br />

anlaşılmaktadır. Bazen destanlarda Ayına Hotun (Ayna Hanım) adlı dişi bir karaktere de<br />

rastlanır.<br />

Halk kültüründe Ayna<br />

Halk ağzında pek çok yörede aynaya Gözgü adı verilir (Göz sözcüğünden türemiştir). Güzgü,<br />

Közgö, Küzgü, Közgü, Gözgeç, Közgeç de denir. Aynalar halk inancında dikkat çekmiş bir<br />

nesnedir ve farklı anlamlar yüklenmiştir. Bu dünya ile öteki arasındaki sınırı simgeler. Ruhlar<br />

âlemine açılan bir pencere gibi algılanır. Şaman aynaya bakarak gelecekten haber verir veya<br />

kendi ruhunu görebilir. Gözle görünmeyen varlıkları gösterir. Erlik Han yanında bir ayna gezdirir<br />

ve buna baktığında insanların işledikleri tüm günahları görür. Gece aynaya bakmak uğursuzluk<br />

getireceği düşüncesiyle hoş karşılanmaz. Ayna yere bırakıldığında bir denize dönüşür. Tarak da<br />

yere bırakıldığında bir ormana dönüşür.<br />

Bazı şamanların anormal güçleri olan aynaları vardır. Öbür dünyada dorukları gökyüzün değen<br />

iki dağın arasında bulunan bir sandıkta duran ve tüm dünyayı gösteren bir ayna vardır. Gömülen<br />

cenazelerin üzerine ters bir ayna bırakmak eski bir Türk geleneğidir ve Anadolu’da uygulamaya<br />

devam eden yöreler vardır. Görme eylemi ve görüntülerin Türk kültüründe farklı bir önemi<br />

vardır. Görüntü gerçeğin en önemli parçası kabul edilir. Bu nedenle geriye dönüp bakma yasağı<br />

(arkaya bakma yasağı) veya kimseye bakmama yasağı şeklinde söylence motifleri vardır.<br />

Sınavdan geçen kahraman bu yasağa uymazsa taş kesilir (taşa dönüşür). Geriye dönüldüğünde<br />

tıpkı aynada olduğu gibi bir yansıma algısı ile ruhlar âlemine olumsuz bir yöneliş gerçekleşir.<br />

Masallarda sihirli aynalar gelecekten haber verir, uzak yerleri gösterir, insanlarla konuşur.<br />

Etimoloji<br />

(Az/Ay/Ad) kökünden türemiştir. Ayırmak anlamını içerir. Karışmak, şaşırmak gibi anlamlar da<br />

mevcuttur. Farsça Ayna (yansıtıcı nesne, Türkçe Gözgü) ile söz-kökensel bir bağı yoktur. Fakat<br />

ilginç bir tesâdüf olarak, Ayna öte âlemi simgeleyen bir nesnedir. Ayanga Moğolca da<br />

gökgürültüsü demektir.<br />

TÜRK SÖYLENCE SÖZLÜĞÜ

Hooray! Your file is uploaded and ready to be published.

Saved successfully!

Ooh no, something went wrong!