TURK MITOLOJI ANSIKLOPEDISI

D e n i z K A R A K U R T
S a y f a | 637
Eski uygarlıklarda ruh kavramı
Bazı eski uygarlıklarda ruh kavramı konusunda benzerlikler ve ruh ile ilgili ortak bir anlayış
bulunmaktadır. Bu ortak anlayış ruhun ya da “canın ölümsüzlüğü” olarak adlandırılabilir. 2 Farklı
uygarlıklarda rastlanan sözkonusu benzerlikler, bu anlayışın toplumların birbirleriyle
etkileşimleri yoluyla birbirlerine geçip yayıldığı fikrini doğurmaktadır. Fakat ana kaynağın yeri
hakkındaki görüşler farklıdır.
Sümerlerde
Mezopotamyalılar’ın ölmüşlerinin mezarlarına yiyecek ve çeşitli eşyalar bıraktıkları
bilinmektedir. 3 Babil dininin öte-âlemi ve doğa-üstü varlıklarını ilgilendiren kısmı tümüyle
Sümerler’den alınmıştır. 4 Sümer mitolojisine göre, “ölüler ülkesi”ne gidip dönebilen tek kişi
Enkidu olmuştur. Böylece Enkidu yeniden yaşayanların dünyasına döndüğünde, yeryüzünde
yaşayanlara ölüm ve “ölüler ülkesi” hakkında çeşitli aydınlatıcı bilgiler vermiştir. 5
Mezopotamyalılar ölülerin ruhlarından kötü olanların yaşayanlara musallat olduğu ve onlara
zarar verdikleri inancına sahiptiler. 6 Ölülerin ruhları görülebilir ve işitilebilirdi. Bunun yanı sıra
koruyucu varlık adıyla bilinen yardımcı-koruyucu ruhlar da vardı. Babil’de her insanın bir
koruyucu meleği ya da koruyucu ruhu bulunduğuna inanılırdı. 4
Ruh ile Can
Ruh ile can kavramları arasında kimi kültür, din ve felsefelerde bir ayrım yapılmamış, kimilerinde
ise bir ayrım yapılmış olmasına ve bu kavramları belirten iki ayrı ya da birkaç terim olmasına
rağmen, sözkonusu terimler, çeşitli nedenlerle (aralarındaki farkın muğlâk bir mesele olması
veya farkı bilmeyenlerce aynı anlamda kullanılması vs.) sık sık aynı kavramı belirtmek üzerine
birbirlerinin yerine kullanılagelmişlerdir. Can terimi kimi görüşlerde yalnızca insanlar için olduğu
gibi, zihinsel etkinliklerle (örneğin düşünce) ilgili olarak kullanılırken, kimi görüşlerde de bir
canlıyı cansızdan ayıran özelliklerle nitelendiğinden, tüm canlılar için kullanılır. İnsan varlığını
üçlü bir yapıda ele alan kimi görüşlerde ise ruh ile madde (fiziksel beden) arasında “yarı maddi”
üçüncü bir unsurun bulunduğu varsayılır. Ruh ise genellikle öznel (sübjektif) bir varlık olarak ele
alınır, kişisellik, bireysellik gösterir.
Dinsel görüş ve inanışlarda ruh kavramı
Dinsel görüş ve inanışlarda genellikle, insanın bedeninde onu yaşatan bir ruhun bulunduğu
kabul edilir. İstisnalar olmakla birlikte, genellikle, insandaki bu ruhun bilinç taşıdığı ve insanın
kişiliğiyle ilgili her şeyin bu ruhta bulunduğu kabul edilir. Ruh kişinin içindeki öz varlığını
oluşturarak, düşünür, hisseder, sever, nefret eder, karar verir. Bu şekilde, ruh insanın öz kişiliği
olup, beden yalnızca ruha giydirilmiş bir elbise gibidir. İnsandaki bu ruhun ölümsüz olduğuna ve
insan öldüğünde bedeninden ayrılarak çeşitli adlarla belirtilen bir başka âleme geçtiği inanılır.
Birçok dine göre bu öte âlemde insan ruhunu bir yargılanma beklemektedir. Bu yargılanma bazı
dinlerde hemen ölüm sonrasında başlar, bazılarında ise ruh yargılanacağı zamana dek bekler;
yargılanmadan sonra da ya ıstırap çekecek ya da huzur bulacaktır. Bu haller ya da ortamlar kimi
dinlerde cennet ve cehennem kavramlarıyla dile getirilmiştir. Kimi dinlerde ise öte âlemdeki
ateş bir arındırıcı işleve sahiptir, ruhun ateşle günahlarından temizlenmesi sözkonusudur;
varlığın cehennem ateşiyle arınma işleminden sonra cennete gidebileceğini kabul eden inanışlar
da mevcuttur.
TÜRK SÖYLENCE SÖZLÜĞÜ