16.11.2012 Views

TURK MITOLOJI ANSIKLOPEDISI

TURK MITOLOJI ANSIKLOPEDISI

TURK MITOLOJI ANSIKLOPEDISI

SHOW MORE
SHOW LESS

You also want an ePaper? Increase the reach of your titles

YUMPU automatically turns print PDFs into web optimized ePapers that Google loves.

D e n i z K A R A K U R T<br />

S a y f a | 475<br />

Kırklar [Azəricə: Qırxlar]<br />

Kırklar – Türk halk inancında Kırk Evliya. Kırkavlan da denilir. Bilinmeyen biryerlerde yaşayan<br />

kırk kutlu kişidir.<br />

Özellikleri<br />

Derviş motifiyle yakından bağlantılıdır. Kimi görüşlere göre her çağda kimliği bilinmeyen (bazen<br />

bunu kendileri bile bilmeyen) kırk kutlu kişi vardır. Ve kötülüklerle dolu Dünya onların yüzü<br />

hürmetine ayakta durur. Hıristiyan Türklerde 40 Aziz kavramı vardır. Onlar için 40 mum yakılır.<br />

Kırklara karışan erenler veya yiğitler de bir daha görünmezler. Örneğin Yaşar Kemal’in İnce<br />

Memed adlı kahramanı için dört kitabın sonunda da şu cümle yer alır. "İnce Memed'den bir<br />

daha haber alınamadı. İmi timi bellisiz oldu.” Çiltenler yılda bir kez toplanıp yeryüzünde olup<br />

bitenleri görüşürler, değerlendirirler. 1 Hastaların şifa için gittiği “Çilten Ocağı” Asyada farklı<br />

yörelerde mevcuttur. Kırk Çilten veya Kırk Eren adıyla da anılırlar. Kışın ardından baharda<br />

yeniden dirilmeye hazırlık süreci olarak kışın doğadaki üç kez ölüp dirilmeyi ifâde eden ve ilki<br />

kırk gün süren üç dönemin adı Çille şeklinde geçer. Büyük Çille 40, Küçük Çille 20, Boz Çille ise<br />

Nevruz’a kadar gider. Nevruzda nihai diriliş gerçekleşir. Şiltenler dağlarda yaşar ve canlıları da<br />

korurlar. Ava çıkmadan kendilerine dua edilerek yardım istenir. Yine bu kavramla bağlantılı olan<br />

ve Kazaklarda Temmuz ayını ifâde eden Şilde isminin nereden geldiği hususunda iki farklı görüş<br />

bulunmaktadır. Bunlardan ilki eski Türkçedeki ‘‘Şolde’’ (Susamak, Çölde Kalmak) kelimesinden<br />

geldiği yönündedir. İkinci görüş ise, bu ayın isminin Farsça ‘‘çilla’’ (kırk) kelimesinden geldiği<br />

hakkındadır. Kırklı sözcüğü, kırk ünlü ata ruhunun koruyuculuğu altında olan kişi demektir.<br />

Tasavvufta, Kırklar'ın elinden bade alınıp içilir. 2<br />

Kırk Sayısı<br />

Kırk – Türk, Altay, Orta Asya ve Ortadoğu mitolojilerinde ve halk kültüründe ayrıca İslam<br />

inancında Kutsal Sayıdır. Gırk, Kırh, Kırn olarak da söylenir. İslam’ın etkisiyle önemi artmıştır.<br />

Kırk eren tarafından veya kırk şaman tarafından korunan kutlu kişilere Kırklı adı verilir. Kırk<br />

erenlerin sonsuza kadar yaşayacağına inanılır. Göze görünmezler, Tanrı tarafından<br />

seçilmişlerdir. Bektaşilerde dört kapı kırk makam anlayışı yer alır. Kırk sayısının Çuvaşçadaki<br />

söyleyiş biçimi olan Hereh’in kurban anlamıyla bağlılığı dikkat çekicidir.<br />

Çiltenler [Azəricə: Çiltənlər]<br />

Çiltenler – Şamanist görüşlerle bağlantılı olarak, genellikle orta Asya ve Kazakistan bölgesinde<br />

yayılan ve kutsal sayılan bir kavramdır. Şiltenler de denir. Kutlu kırk evliyayı tanımlamakta<br />

kullanılır. Bahçesaray'da, "Kırk Azizler" adında ünlü bir mezarlık vardır. Adam Oleari'ye göre<br />

Derbent'te, savaş zamanı şehit düşenlerin mezarları başında kocaman baş taşları vardır. Türkler<br />

ve Tatarlar ibadet için her gün buraya gelirlerdi. "Çiltenler" dünyayı idare edenler yâni dünyanın<br />

sahipleri olarak kabul edilir, bütün insanlara koruyuculuk yapıp dertlerden ve belâlardan<br />

korurlar ve mutluluk getirirler. "Çiltanlar" derviş motifleriyle de bağlantılıdırlar. Bir çocuk veya<br />

hamile kadın hastalandığında hastanın yakınları kalenderhaneye (ocağa, tekkeye) gidip,<br />

"Çiltanlar"ın hatırına kırk mum yakarlardı. Snesaryev'in verdiği bilgiye göre, Harezm'deki<br />

kalenderhanede, "Çiltanlar Ocağı" denilen büyük bir ocak vardır. 1<br />

TÜRK SÖYLENCE SÖZLÜĞÜ

Hooray! Your file is uploaded and ready to be published.

Saved successfully!

Ooh no, something went wrong!