16.11.2012 Views

TURK MITOLOJI ANSIKLOPEDISI

TURK MITOLOJI ANSIKLOPEDISI

TURK MITOLOJI ANSIKLOPEDISI

SHOW MORE
SHOW LESS

Create successful ePaper yourself

Turn your PDF publications into a flip-book with our unique Google optimized e-Paper software.

D e n i z K A R A K U R T<br />

S a y f a | 326<br />

Evren [Azəricə: Evren / Kainat]<br />

Evren – Kainat. Düzenli ve uyumlu bir bütün oluşturan, bildiğimiz varlık âlemindeki tüm her<br />

şeyin bütünü. Türk Dünya ve Uzay anlayışında Evren iki katlıdır: Yer ve Gök. Yer dişiliği, Gök<br />

erkekliği simgeler. Başka bir sınıflandırmada ise üç katlıdır. Ancak aslında ikili sınıflandırmanın<br />

biraz genişletilmiş bir hali olup (çünkü Yeraltı aslında Yerin bir parçasıdır) bu üç katlı anlayış<br />

dünyevi olmaktan ziyade öteki âlemi içerir. Cehennem yeraltında, Cennet gökyüzündedir. Bu<br />

sınıflandırmanın merkezinde insanın yaşadığı Dünya vardır. Buna göre aşağıya ve yukarıya doğru<br />

birer katman eklenir (Yeraltı ve Yerüstü). Bu katmanlar da alt ve üst katlara bölünür kendi<br />

içinde.<br />

Yer ve Gök Türk kültüründe ayrılmaz bir bütündür. Katmanlar her ne kadar yarı soyut olsa da,<br />

gerçekliğe uygun, maddi ve somut bir anlayış içerisinde mekânsal bir yaklaşımla açıklanır. Bir<br />

başka görüşe göre ise Türk kültüründe evren aslında dört katlıdır ve ikili anlayışın biraz<br />

genişletilmiş biçimidir. Bu görüşe göre Gök-Kalığ ifadesindeki Gök uzayı, Kalığ ise havayı<br />

(atmosferi) anlatır. Gerçekten de Kalı (Kalığ / Kalık) kelimesi hava demektir. (“Kalı” sözcüğün<br />

günümüz söyleyişine uyarlanışı “kalık” biçimindedir. “Havaya kalkmak” sözündeki “kalk” da bu<br />

köktendir.) Böylece Yer: Yeryüzü ve Yeraltı olarak iki katlıdır. Aynı şekilde Gök: Kalığ ve Uzay<br />

olarak iki katlıdır. Macarlarda da üç katlı evren anlayışı aynen korunmuştur ve küçük ayrıntılar<br />

dışında Türk kültüründeki ile aynı özelliklere sahiptir.<br />

Evren sözcüğünün aynı zamanda ejderha mânasına gelmesi ise çeşitli anlamsal içerikleri doğru<br />

algılamayı gerektirir. Örneğin sürüngenlerin evrilerek, yumurtadan çıkarak gelişmesi ile evrenin<br />

değişkenliği ortak çağrışımlara sahiptir. Evren sözcüğü büyüklük ve anlaşılmazlık açısından da<br />

hem kâinat hem de ejderha için ortak içerikleri taşımaktadır. Bu nedenle ejderha aslında<br />

kâinatın bir sembolüdür demek yanlış olmayacaktır.<br />

1. Yer Üstü: Gökyüzünü, uzayı ve algının ötesindeki üst âlemleri kapsar. Yukarı Yertinç<br />

olarak da adlandırılır. 9 veya 19 katlı olarak düşünülür. Uçmağ (Cennet) göktedir. İyicil<br />

(Aydınlık) Tanrılar Gökte yaşarlar. (İslam ile birlikte 7 katlı olarak anlaşılmaya<br />

başlanmıştır.) Gökyüzü yaratıcılığı simgeler. (Üst Tilekey veya Çağa Çiri/Yeri de denir.)<br />

2. Yer: Üzerinde yaşadığımız yeryüzüdür. Dünya’ya (bir gezegen olarak ele alındığında)<br />

Yertinç denilir. Tek katlıdır. Denizler bu katmana dâhildir. (Orta Tilekey de denir.)<br />

3. Yer Altı: Dünyanın alt katmanlarını içerir. Aşağı Yertinç de denir. Yeraltını, çağlar<br />

öncesinden kendiliğinden oluşan mağaralar ile algı sınırının erişemediği soyut alt<br />

âlemler buradadır. Kötücül (Karanlık) Tanrılar yeraltındadırlar. 9 katlı olarak anlaşılır.<br />

Tamağ (Cehennem) buradadır. Yer altı ölümü ve yokluğu temsil eder. (Alt Tilekey veya<br />

Ayna Çiri/Yeri de denir.)<br />

TÜRK SÖYLENCE SÖZLÜĞÜ

Hooray! Your file is uploaded and ready to be published.

Saved successfully!

Ooh no, something went wrong!