fe91dea1d5b6e592e5c65ce9c2fcbec67ee61d14

önünde bir engel haline gelmiştir; bu güçler çerçevelerine sığmaz olmuşlardırve yeni bir toplumsal ilişki biçimi talep etmektedirler.Marx'ın kendisi bu tür basit evrimci fikirlerden çok uzaktı elbette.Eğer buna ikna olmak için kanıta ihtiyacımız varsa, K apital''de üretimsürecinin formel ve reel olarak Sermaye'ye tabi kılınması arasındakiilişkiyi ele aldığı pasajlara bakmamız yeter: Formel tabi kılma reelolandan önce gelir, yani Sermaye üretim sürecini önce bulduğu şekliyle(zanaatkârlar, vb.) kendine tabi kılar ve ancak ondan sonradır kiüretim güçlerini adım adım değiştirerek mütekabiliyet yaratacak şekildebiçimlendirir. Demek ki yukarıda anlatılan basit fikrin hilafına,üretim güçlerinin -yani, "içeriği"nin- gelişimini yönlendiren şey üretimilişkisinin biçim idir."Sermayenin sının sermayenin kendisidir" formülünün basit evrimciokumasını imkânsız kılmak için tek yapmamız gereken çok basitve apaçık bir soru sormaktır: Kapitalist üretim ilişkisinin üretimgüçlerinin daha fazla gelişmesinin önünde bir engel haline geldiği uğrağı-bu sadece ideal bir uğrak olsa bile- tam olarak nasıl tanımlanz?Ya da aynı soruyu tersinden soralım: Kapitalist üretim tarzında üretimgüçleri ile üretim ilişkileri arasında bir uyum olduğundan ne zamanbahsedebiliriz? Doğru dürüst analiz yapıldığında bu sorunun olasıtek cevabı vardır: H içbir zaman.Kapitalizmin diğer, kendinden önceki üretim tarzlanndan farklılaştığıyer tam da burasıdır: Bu üretim tarzlannda, toplumsal üretimve yeniden üretim sürecinin sakin, döngüsel bir hareketle ilerlediği"uyum" dönemlerinden ve güçler ile ilişkiler arasındaki çelişkininkendi kendini büyüttüğü kasılma dönemlerinden bahsedebiliriz; oysakapitalizmde bu çelişki, uyumsuz güçler/ilişkiler, (toplumsal üretimtarzı ile bireysel, özel el koyma tarzı arasındaki çelişki biçiminde)tam da kapitalizm kavramında içerilmektedir. Kapitalizmi yenidenüretimin kapsamını sürekli genişletmeye -kendi üretim koşullannıkesintisiz olarak geliştirmeye- iten şey bu iç çelişkidir; oysa öncekiüretim tarzlannda, en azından "normal" durumda, (yeniden) üretimdöngüsel bir hareketle ilerler.Eğer durum böyleyse, sermayenin kendi kendinin sının olduğuformülünün evrimci okuması yetersizdir: Mesele, gelişiminin belli biruğrağında, üretim ilişkisi çerçevesinin, üretim güçlerinin daha fazlagelişmesini ketlemeye başlaması değildir; mesele, kapitalizm i sürekligelişm eye iten şeyin tam da bu içkin sınır, bu "iç çelişki" olm asıdır.Kapitalizmin "normal" durumu, kendi varoluş koşullannı sürekli dev-