топонимика

Музды мухиттагы Ак тещзд1 ен алгаш рет П. Планций 1592 жылыкартага Маре Альбум, ягни «ак тещз» деп туарген болатын. 1594жылы фламандтык картограф Меркатордыц картасында бул атаукайталаньш бершп, дуние жузще тарап к е т . Орыс карталарындаБелое море деп бершген бул атауды казакша Ак тещз деп атауколданыска енген. Шеты тещздщ осылай аталуы оныц табигиерекшел!ктерше байланысты: су айдыны жеп ай бойы муз курсауындажатады жэне жауган кар тещз бепн жапканда ак туспболады. Кейб]р зерттеулер бойынша, кершшес жаткан Балтыктещзшщ атауы да казакшага аударганда «ак тещз» дегенд!бщщредь Ойткеш латыш тшнде болте, литвалыктардыц балтасдегеш «ак» деген магына бередьАк туспен байланысты оронимдердщ болуын ец алдымен басынкар мен муз басып жатуымен туещдхруге болады. сондыктанбул атаулар тобы каз1рп замангы муздыктар таралган аймактардажш кездесед*. Мысалы, Алтайдагы Белуха, Альпщеп Монблан(французша «ак тау»), Анды тауындагы Кордильера Бланка(испанша «ак тау»), Кения тауы. Ак туспен байланысты оронимдердщекшцп тобы тауды курайган жыныстардыц туеш бщщретшатаулар болып табылады. Мысалы, Мацгыстау тубегшдеп Актауакшыл ту ел ектасты жыныстардан тузшген. Казакстанда швб1тез курап, акшыл туске енетгн шелейтт1 аймактардагы жазыкжерлерда Акдала, Акжазык тэр13Д1 атаулар жи! кёздеседа.Ала. Бул топтагы топонимдер арасында Алатау ороним! кенедеп есептелед1. Ралымдар муны ала сезшщ ежелг! туркш ксез катарына жататындыгымен тус1нд!ред1. Р. Кенкашбаев(1951) Алатауды «карлы таулардын жалпы атауы» деп туищцрее,Э. М. Мурзаев (1984) бул атау типологиялык манызга ие еКенд1гшатап етш, «мецп кар жамылгысы сакталатын жене бгаюпк белдеу-Л1Л1К тен тауларга» бершет1йш туралы жазган. Орыс зерттеуппс1Е. К. Мейендорф (1975) бул атауга катысты осыган уксас т и райткан: «Бул таулар дын «ала» аталуы кейбгр шыцдарын мецг1кар басып жатуына жене кейбхршде кардыц мулде дерЛ1к болмауынабайланысты ак пен караныц араласуы болады... Осыала-кулалык тау атауына себешш болган».Крра. Курамында цара аныктауышы бар топонимдердщбасым кепш ш п туспен байланысты болып келедь Кебшесе географиялыкобъектшщ туеш кара деп кабылдау коршаган ортадагы30