mostanado farhang (2).indd

ویژه نامه مستند و فرهنگ100بازار حرفه اى،‏ بازار آزاد و رقابتى نبودند و در بهترین حالت مى توان اغلباعضاى آن ها را هنرمندان یا مدیرانى توانا ‏(ونه الزاماً‏ حرفه اى)‏ دانست.‏صنوف هم از این ویژگى هاى اعضایشان متاثر شده و پیگیرى هایشانحوزه هاى محدودتر یا کم اثرترى را شامل مى شود.‏ کاملاً‏ به یاد دارمکه متشکل شدن براى استیفاى حقوق مستندسازان از دولت و برطرفنمودن موانع دولتى،‏ یکى از اصلى ترین انگیزه هاى تشکیل اولین صنفدر حوزه سینماى مستند بود.‏ بعد این فکر شکل گرفت که یک صنفرا به دو صنف تبدیل کنیم و اتحادیه مستندسازان را تشکیل دهیم،‏ تابا قدرت بیشترى دنبال مطالباتمان برویم؛ و البته اتفاق عملى در مسیردیگرى پیش رفت.‏ به این شکل وارد فعالیت صنفى شدیم.‏ مقدماتى طىشد و نتایج محدودى هم به دست آمد ولى این صنوف با سندیکاها یااتحادیه هاى واقعى و فعال فاصله زیادى دارند.‏به نظر من تلویزیون و سینما،‏ اساساً‏ رسانه هاى جامعه مدرن و تکثرگراهستند،‏ جامعه اى که در آن رقابت نهادینه شده است.‏ سینما و بهخصوص تلویزیون هرچقدر در جامعه نزدیک تر به ماهیت اصلى خودشانفعالیت کنند،‏ به وحدت بیشتر با موقعیتشان مى رسند.‏ این نکته رابراساس مشاهدات و ارزیابى عمومى ام عرض مى کنم ‏(نه یک ارزیابىو مطالعه دقیق)،‏ از وقتى که کانال ها و رسانه هاى رقیب براى تلویزیونو رسانه هاى ما به میدان آمدند،‏ تلویزیون و رسانه ها و زیرشاخه هایشانبه طرف حرفه اى تر شدن بیشتر پیش رفتند.‏ کارگردان ها،‏ کارگردان ترشدند،‏ تهیه کننده ها،‏ تهیه کننده تر شدند و همین طور در سایر حرفه هااین اتفاق افتاد.‏تهامی نژاد:‏ منظورتان از رسانه هاى رقیب چیست؟رشتیان:‏ این با ویدئو شروع شد و به کانال هاى تلویزیونى رقیب رسید.‏جهان ارتباطات رسانه اى و تصویرى براى جامعه ما و فعالان این حوزه هاباز شد.‏ در کشور ما از لحاظ قانونى پخش تلویزیونى انحصارى است،‏ ولىبا آمدن ویدئو و کانال هاى تلویزیونى رقیب،‏ شرایط تغییر کرد.‏ متاسفانهارزیابى رسمى از تعداد مخاطبان کانال هاى خارجى و مقایسه آن بامخاطبان کانال هاى داخلى ارائه نشده است.‏ ولى شنیده هاى غیررسمىنشان از افزایش مخاطبان کانال هاى رقیب خارجى دارد.‏ این شرایطتاثیرات خود را در حرفه اى تر شدن حوزه هاى کارى و اجرایى رسانه اىما به همراه داشته است.‏تهامی نژاد:‏ این را مصادف با چه سال هایى مى دانید؟رشتیان:‏ در اواخر دهه 70 این وضعیت کاملاً‏ مستقر شد و ما عوارض ونتایج آن را مى دیدیم.‏ مثلاً‏ در انجمن هاى صنفى خودمان ‏(در حوزهمستندسازى)‏ کم کم مقولاتى مثل پخش و عرضه خارجى مطرح مى شود.‏ابتدا در حد تک فیلم ها این اتفاق افتاد.‏ مثلا انجمن مستندسازان بهعضویت شبکه مستندسازى اروپا در مى آید.‏ فیلم هاى مستند و کوتاه ماخیلى بیشتر از قبل به جشنواره هاى خارجى راه پیدا مى کنند و تعدادمحدودى از آن ها هم به فروش مى روند.‏ دوستانى مثل خانم شهابى وآقاى اطبایى فعال مى شوند و شرکت هاى عرضه و پخش فیلم شکلمى گیرند.‏ فضاى تازه اى ایجاد مى شود و شرایط تولیدى به طرف تغییراتجدید مى رود.‏ تا اینجا ما شکل گیرى اصناف را در حوزه سینماى مستندپشت سر گذاشته بودیم و در آن دوره اتفاق تولیدى و حرفه اى ویژه اىنیفتاده بود.‏ البته روابط و مناسبات مان مرتب تر شد و ذهنیت و آدابصنفى و سندیکایى بیشتر از قبل مورد توجه ما قرار گرفت.‏ ولى هنوزبازار فعالیت مان قوام نداشت و رقابتى نبود.‏ به یادم دارم که در دوره اىدو انجمن درگیر مباحث نظرى و مجادلاتى از این جنس بودند کهکارگردان کیست،‏ تهیه کننده کیست،‏ قرارداد را چه کسى باید ببندد،‏ چهکسى نظارت کند و...‏ بحث هاى بى پایان از این نوع!‏ شاید خاطرتان باشدکه بنده و جنابعالى هم از دو انجمن در این بحث ها حضور و مشارکتداشتیم.‏تهامی نژاد:‏ آن دوره باید طى مى شد.‏ نسل هاى قبلى ما از این دوره ها عبورنکرده بودند ما باید آن دوره ها را طى مى کردیم.‏رشتیان:‏ با افزایش حساسیت ها و توجهاتى که در این فضاى جدید شکلگرفت ‏(فضاى شناخت بیشتر بازار آزاد و رقابتى و اهمیت عرضه وپخش)‏ به طرف بازخوانى همه داشته ها و دانسته هاى قبلى خودمانرفتیم.‏ ورك شاپ هاى مختلف در این دوره و به خصوص ورك شاپ هاىبین المللى،‏ به این بازخوانى و شکل بندى مجدد تجارب و داشته هاىقبلى کمک بسیار کرد.‏ به عنوان مثال،‏ براى من که سال ها تجربه اجرایىبرنامه سازى و فیلم سازى مستند در تلویزیون و بیرون از تلویزیون راداشتم تازه روشن شد که فیلم سازى براى مخاطب فراگیر یعنى چه!‏مستند تلویزیونى و مستند گزارشى چیست!‏ متوجه شدیم که عناصراصلى این کار چقدر ساده ‏(و در عین حال چقدر سخت و دور از تجاربقبلى ما)‏ است.‏ این نکات براى ما ناآشنا یا غیرقابل فهم نبودند،‏ ولىتجارب عینى و عملى ما امکان این نوع نگاه و این نوع توجهات را برایمانفراهم نمى کرد.‏ عناصر اصلى کار بسیار ساده و بدیهى بود ولى پیشاز این از آن ها فاصله داشتیم.‏ آن ها را فهم نمى کردیم چون در بسترحرفه اى و شرایط حرفه اى و رقابتى قرار نداشتیم.‏ گفتم که:‏ فیلم سازتلویزیون بودیم،‏ به بخش خصوصى آمدیم،‏ بعد صنف تشکیل دادیم...‏ وحالا به اینجا رسیدیم!‏تهامی نژاد:‏ این اتفاق درون صنف نیفتاد؟رشتیان:‏ شاید مقدماتش در آنجا فراهم شد.‏ مقدمات به این معنى کهمثلاً‏ در بخش خصوصى و بعد در مناسبات صنفى،‏ اهمیت و توجه بهتامین سرمایه و تامین مالى بیشتر شد.‏ ولى بازهم این توجه نه ازمقدمات برآمده از یک بازار حرفه اى و رقابتى،‏ بلکه هنوز براى ‏«ساختنفیلم خودم»‏ بود!‏ در آنجا هنوز سوال اصلى این بود که از کجا بایدسرمایه جور کنم که بتوانم ‏«فیلم خودم»‏ را بسازم.‏ نه اینکه فیلمى براىعرضه و پخش در بازار رقابتى بسازم.‏ به یاد دارم که در دوره اى انجمنمستندسازان خیلى زیاد به طرف جلب حمایت و ‏«فاند»‏ (Fund) ازبنیادهاى مختلف خارجى براى فیلم سازان داخلى و اعضایش مى رفت ودر این زمینه کمک و راهنمایى فراوان مى کرد.‏ ‏«فاند»‏ را براى حمایتاز سازنده و تولیدکننده مى دهند و این با جلب سرمایه براى عرضه وپخش کاملا فرق مى کند.‏ توجه به عرضه و پخش محصول سال هاىجدید است،‏ سال هاى نیمه دهه 80 به بعد.‏ در این دوره ها بود کهدانستیم که براى جلب بودجه و مشارکت طرح هایمان باید از سوى یککانال تلویزیونى یا یک بازاریاب و سرمایه گذار مورد پذیرش قرار گیریم.‏باید طرح را با شرایط تولیدى و اجرایى و زمانى که در قرارداد مى آورندتولید کنیم.‏ معدود قراردادهاى تولید خارجى و حتى فروش فیلممستند به کانال هاى تلویزیونى خارجى از این زمان اتفاق افتاد.‏ مرورمى کنم:‏ وقتى تهیه کنندگى و کارگردانى در سینماى مستند و سینماىفرهنگى به جایگاه و موقعیت واقعى خود نزدیک شدند که رسانه هاىرقیب افزایش پیدا کردند،‏ بازار کار و رقابت حرفه اى تر شد و گفتمان ومناسبات کارى ما واقعى تر و حرفه اى تر شد.‏ در این فضاى جدید دیگرتهیه کننده نمى تواند به کارگردان اجازه دهد که فیلم خودش را بسازد.‏او باید به قرارداد،‏ به برنامه عرضه و پخشى که فیلم براى آن تولیدمى شود پایبند بماند.‏ در این وضعیت هیچ کارگردانى هم نمى گوید کهمى خواهم ‏«فیلم خودم»‏ را بسازم.‏ و البته او با امکانات شخصى و فارغاز همه این مناسبات همیشه مى تواند فیلم خودش را بسازد.‏ در یکىاز ورك شاپ هاى انجمن مستندسازان در خانه سینما،‏ در بحثى که منمسوول ارائه آن بودم توضیح دادم که وقتى یک کارگردان با یک موضوعیا طرح و پیشنهاد تولید وارد گفت وگو با یک تهیه کننده مى شود،‏ اولباید ثابت کند که چرا این فیلم را باید ساخت؟ عناصر اصلى براى اثباتاین ضرورت،‏ توجه به مسأله عرضه و پخش آن فیلم است.‏ دوم،‏ چرا اینفیلم را این کارگردان باید بسازد؟ اگر از این مرحله عبور کردند مى توانندوارد همکارى و قرارهاى کارى شوند.‏ معتقدم اگر به این دو سوال درستجواب داده شود حتى ما مى توانیم فیلم مستند را با سرمایه بخشخصوصى در ایران بسازیم.‏ جواب درست به این دو سوال مى تواند پول و