mostanado farhang (2).indd

ویژه نامه مستند و فرهنگ97که اصلاً‏ کسى سراغ این نوع نگاه نمى رفت.‏ از اواخر دهه 60 که شرایطکارى تلویزیون به طرف غیرحرفه اى تر شدن پیش مى رود،‏ این فکر شکلمى گیرد که ما به طرف کار غیردولتى برویم و در آنجا همکارى هایمان راادامه دهیم.‏ اگر بررسى کنید،‏ مى بینید که تمام شرکت هاى فیلم سازى‏(غیراکران و غیرسینمایى)‏ از سال هاى 68 و 69 به بعد تاسیس مى شوند.‏اولین موج مربوط به سال هاى 69 و 70 و 71 است.‏ شرکت هاى رسانهپویا،‏ وستا،‏ دید نو،‏ دید،‏ تاپیک فیلم و...‏ در این سال شکل گرفتند.‏ یعنىهمین بچه هاى تلویزیون به طرف تاسیس شرکت خصوصى فیلم سازىرفتند.‏ این زمان مصادف بود با اتفاق دیگرى که در تلویزیون افتاد.به دلیلگسترش شبکه هاى تلویزیونى در این دوره و محدود بودن ظرفیت هاىتولیدى در داخل سازمان،‏ میل به برون سپارى کارها در تلویزیون شکلگرفت.‏ در همان دوره وام هاى تبصره‎3‎ براى خرید تجهیزات فنى،‏ افزایشیافت.‏ البته همه ما به عنوان کسانى که در بخش خصوصى شروع بهفعالیت کرده بودیم،‏ بسیار بى تجربه بودیم و تقریباً‏ تمام آن شرکت هاىنسل اول به دلایل مختلف منحل شدند.‏ بودند شرکت هایى مثل رسانهپویا که ادامه فعالیت داد ولى نه در فیلم سازى و مستندسازى بلکه درخدمات فنى و تبلیغات.‏تهامی نژاد:‏ اتفاقى که در دهه 60 در کل سینماى ایران ‏(ونه فقط سینماىمستند)‏ مى افتد این است که اگر قبل از انقلاب شما سرمایه و سرمایه گذاربراى تهیه فیلم دارید،‏ بعد از انقلاب سرمایه و سرمایه گذار از ایران رفتهاست.‏ دولت براى اینکه بتواند بخش هاى مختلف را اداره کند و به آن هانیرو بدهد،‏ باید به طرف مفهوم تعاونى برود.‏ در قانون اساسى هم به اینبخش اشاره شده و تعاونى به بخش مهمى بعد از انقلاب مبدل مى شود.‏نسل فیلم سازانى که قبل از انقلاب نمى توانستند فیلم بسازند و خیلىاز کسانى که امکان ورود به بخش خصوصى را نداشتند،‏ از طریق دفاترتعاونى فیلم سازى فیلم ساختند.‏ انبوهى از دفاتر تعاونى فیلم سازى درایران تشکیل مى شود.‏ در آن دوره از تمام تعاونى ها در ایران حمایتمى شد.‏ همین فضا مستندسازان را هم ترغیب کرد که کار تعاونى کنند.‏منظور از کار تعاونى کار دسته جمعى است.‏ این دوره مصادف شد بابازنشستگى اولین نسل مستندسازان تلویزیون.‏ این ها بازنشسته شدند،‏همدیگر را پیدا کردند و شروع به کار تعاونى کردند.‏ همان کارى کهتجربه اش در فیلم سازى داستانى اتفاق افتاده بود.‏رشتیان:‏ تعاونى یک تعریف حقوقى دارد.‏ یعنى همه اعضاى شرکت ازسهم برابر برخوردارند.‏ هیچکدام از این شرکت هایى که اسم بردم تعاونىنبودند.‏تهامی نژاد:‏ به یاد دارم که یکى از شرایط اعطاى وام تبصره‎3‎ از سوى وزارتارشاد این بود که شرکت ها باید در درون ساختار خودشان تهیه کننده،‏فیلمبردار و سایر عوامل را داشته باشند.‏ از اینجا به بعد تهیه کننده داراىتشخص شد.‏ فیلمبردار داراى تشخص شد.‏ کارگردان داراى تشخص شد.‏تهیه کننده مى گفت من تهیه کننده ام،‏ پس باید تعریفى داشته باشم وهمین طور هم دیگران.‏رشتیان:‏ این مسأله در آئین نامه ها آمده بود ولى در عمل خیلى رعایتنمى شد.‏ من دوستانى داشتم که شرکت فیلم سازى شان را به صورتتعاونى ثبت کرده بودند ولى در اعطاى وام خیلى تفاوت بین آن ها ودیگران وجود نداشت.‏ قید وام تبصره‎3‎ داشتن تعاونى نبود.‏تهامی نژاد:‏ پس افراد چطور دور هم جمع مى شدند؟رشتیان:‏ بیشتر براساس روابط شخصى و دوستى ها و همکارى هایى کهوجود داشت دور هم جمع مى شدند.‏ اکثر شرکت ها تعاونى نبودند،‏ ولىذهن همه ما تعاونى بود!‏تهامی نژاد:‏ یعنى چه؟ لطفاً‏ این را بیشتر توضیح بدهید.‏رشتیان:‏ دلیل اصلى انحلال اکثر شرکت ها همین نکته بود.‏ ذهنیت اعضاىاین شرکت ها تعاونى بود.‏ مثلاً‏ ما در شرکت وستا ‎6‎نفر یا 7 نفر بودیم باسهام برابر.‏ شرکت ما سهامى خاص بود،‏ ولى سهام ما عملاً‏ تعاونى بود.‏سهام برابر بود،‏ ولى نقش عملى و اجرایى ما با هم برابر نبود.‏ مثلاً‏ منو آقاى مختارى وقت بیشترى در شرکت مى گذاشتیم،‏ ولى دوستاندیگرمان برنامه هاى دیگرى داشتند.‏ همین مسأله عامل شروع فاصله هاو فاصله گیرى ها در کار شرکتى شد.‏تهامی نژاد:‏ لطفاً‏ موضوع را بیشتر باز کنید.‏رشتیان:‏ ذهنیت ما متاثر از انقلاب و تمایل غالب آن دوره به روابطسوسیالیستى،‏ ذهنیت تعاونى بود.‏ ولى واقعیت عینى تعاونى نبود.‏ یعنىدر بخش خصوصى،‏ شما به اندازه کارکردتان بهره مى برید.‏ نمى شودکسى که تمام هفته را درگیر کارهاى شرکتى است با کسى که در ماهچندبار به شرکت سر مى زند،‏ برابر باشد.‏ دلیل مهم انحلال بسیارى ازشرکت هاى نسل اول همین ذهنیت و همین عملکرد بود.‏ در شرکتخودمان،‏ همه ما از لحاظ حقوقى برابر بودیم،‏ ولى در پایان کار،‏ من وآقاى مختارى که بیشتر از دیگران درگیر مسایل اجرایى شرکت بودیمبه این نتیجه رسیدیم که شرکت را منحل کنیم.‏ چرا که احساس کردیمبراى ادامه کارمان احتیاجى به شرکت نداریم.‏ به نظر من این ها تجارببسیار جدى اى بودند،‏ و رفته رفته تهیه کنندگى در سینماى مستند ازهمین نقاط و همین تجارب شکل مى گیرد.‏تهامی نژاد:‏ اینجا یک فرهنگ در حال شکل گیرى است.‏ فرهنگ حرفه اىکه مناسبات کارى بین افراد را در جریان کار روشن مى کند.‏رشتیان:‏ مثل تلویزیون نیست که ما در آن درگیر بحث هاى حاشیه اى وغیرحرفه اى در مورد تهیه کننده و کارگردان شویم.‏ اگر کارگردانى یاتهیه کننده اى یا هر تخصص دیگرى دارى،‏ باید ایفاى نقش کنى.‏ اگرنیستى،‏ دنبال تجارب شخصى خودت برو.‏ عین اتفاقات شرکت وستا درشرکت دیدنو هم افتاد و در پایان کار،‏ آقاى مشیرى شرکت دیدنو رامنحل کردند.‏تهامی نژاد:‏ پس مى توانیم نتیجه بگیریم که فرهنگى که قبلاً‏ باعث جمعشدن این افراد مى شد ‏(ولى فرهنگ تعریف نشده اى بود)‏ وقتى از اینطریق تعریف شد،‏ افراد جایگاه خود را شناختند.‏رشتیان:‏ موقعیت جدیدى بود که همه ما را به تعریف هاى جدید رساند.‏مثل فیلمسازى مستند،‏ این موقعیت جدید عکس العمل هاى جدیدى راشکل داد.‏ در موقعیت جدید براى همه ما اتفاقات دیگرى افتاد.‏جعفری:‏ این توضیحات بخش هایى از این روند را که تا به حال براى منمبهم بود روشن تر مى کند.‏تهامی نژاد:‏ به نظر مى رسد همه این گروه ها و شرکت هایى که وارد اینتجارب شدند،‏ از مرحله اى به بعد به این نتیجه رسیدند که براى تثبیتموقعیت سینماى مستند یا حداقل تثبیت موقعیت خودشان باید یکتشکل عمومى تر و فراگیرتر ایجاد کنند.‏رشتیان:‏ اجازه بدهید قبل از اینکه از این دوره عبور کنیم چند نکتهرا یادآورى کنم.‏ در آن دوره تعدادى از شرکت ها منحل شدند،‏ ولىشرکت هایى که باقى ماندند عموماً‏ در دو جهت ادامه فعالیت دادند.‏خود ما و دیگر شرکت ها،‏ همزمان با ساخت فیلم مستند و مستندهاىسفارشى،‏ کم کم شروع به ساخت فیلم هاى تبلیغاتى و تى زرهاىتبلیغاتى کردیم.‏ با شروع دوره سازندگى و افزایش فعالیت هاى اقتصادىو صنعتى،‏ کم کم ساخت فیلم هاى معرفى و فیلم هاى تبلیغاتى و تولیدتى زر شروع شد.‏ برخى از این شرکت ها کاملاً‏ به طرف تبلیغات و تى زررفتند.‏ بعضى از شرکت ها هم به طرف ارائه خدمات فنى رفتند.‏ نطفهشرکت هاى تبلیغاتى در اینجا بسته شد.‏ بعضى از مستندساز هم به اینطرف گرایش پیدا کردند.‏تهامی نژاد:‏ شما از فروپاشى بعضى از شرکت ها یا فعالیت ها در آن دورهگفتید.‏ تهیه کننده ها در آن دوره چه تلاشى کردند که از این فروپاشىجلوگیرى کنند؟رشتیان:‏ تا این مرحله،‏ هنوز تهیه کنندگى در سینماى مستند قوام کافى رابه دست نیاورده است.‏ هنوز مسأله عرضه و پخش و نمایش فیلم مستندبه آن شکلى که امروزه ما از آن درك و استنباط داریم فهم نشده بود.‏یعنى ما افرادى بودیم که در بخش دولتى کار مى کردیم و در آنجا فیلم