mostanado farhang (2).indd

ویژه نامه مستند و فرهنگ12پیشینه تحقیقبا بررسى و جستجو هاى انجام شده در کتابها،‏ مقالات،‏ سایتهاى اینترنتىو پایان نامه هاى رشته هاى مرتبط،‏ تاکنون تحقیقى به زبان فارسى درزمینه موضوع تعامل جنبه هاى مردم شناسى و سینمایى در مستندهاىمردم نگار صورت نگرفته است.‏در این میان چند پایان نامه به نام ‏«نگرش بر سینماى مردم نگارى« دانشکده سینما و تئاتر دانشگاه هنر از شیوا دوستانى،‏ ‏«بررسىمستند هاى ساخته شده در مورد زرتشتیان در ایران ‏(با تاکید برقوم نگارى)»‏ دانشکده صدا و سیما توسط محسن غفورى و ‏«بررسى ومقایسه فیلم هاى مستند مردم نگار ‏(اتنوگرافیک)‏ پیرامون کوچ در ایران»‏توسط خانم شیوا منتظرى بنیاد ایران شناسى دانشگاه شهید بهشتىموجود مى باشد.‏چارچوب نظرى تحقیقاین تحقیق بر اساسنظریات کارل هایدردرباره فیلم مردم نگاربنا شده است.‏ کارلهایدر انسان شناس،‏مردم نگار و فیلم سازىبا تجربه است.‏ او درفیلم ‏«پرندگان مرده»‏با رابرت گاردنر همکارىکرده است و در زمینهساخت فیلم مردم نگارتجارب فراوانى دارد.‏از جمله معروف ترینفیلم هاى او در اینکارل هایدرزمینه مى توان به ‏«سیب زمینى هاىشیرین دانى»‏ و ‏«خانه هاى دانى»‏ اشاره کرد.‏ همچنین او در زمینهفیلم مردم نگار کتابى به همین نام منتشر کرده است.‏ کتاب او یکىاز منابع پیش قراول در طرح مباحث مربوط به فیلم مردم نگارانه بادیدگاه انسان شناختى است.‏ این کتاب در سال 1976 نگارش یافته و اثرجدیدى محسوب نمى شود،‏ ولى کتابى مهم در زمینه فیلم مردم نگارانهتلقى مى شود و نویسنده کتاب با اقتدارى ناشى از تجربه ، به بررسىفیلم مردم نگارانه به مثابه ى کارى انسان شناختى اقدام مى کند.‏ بعد ازاین کتاب کم کم طرح مباحث نظرى در باب فیلم مردم نگارانه و حوزهفرهنگى،‏ آثار دیگرى با موضوع انسا ن شناسى پدید آمدند که با جزئیاتبیشتر به جوانب مختلف انسا ن شناسى پرداختند.‏ ویژگى هاى فیلممردم نگارانه در این بخش برگرفته از نظریات او در همین کتاب است .هایدر در دیباچه کتاب خود ‏«فیلم مردم نگار»،‏ تعارض بین ویژگى هاىهنرى فیلم و ویژگى هاى علمى مردم نگارى را در فصل مشترکى چونفیلم مردم نگار چنین مطرح مى کند:‏ ‏«فیلم مردم نگارانه چیست؟ به نظرمى رسد که خود این اصطلاح تنش یا تعارض ذاتى بین دو روش دیدنو درك را در خود جاى داده است دو راهبرد متفاوت براى ایجاد نظم در‏(یا تحمیل نظر بر)‏ تجربه:‏ طریق علمى و طریق زیبایى شناختى.»‏ ‏(هایدر،‏1385، ص 13). او براى حل این تنش و تعارض ذاتى و نیل به ترکیبىمناسب در فیلم مردم نگار چنین پیشنهاد مى کند:‏ ‏«در وضع مطلوب،‏فیلم مردم نگارانه هنر و مهارت فیلم ساز را با عقل کار آموخته و بصیرتمردم نگارانه ترکیب مى کند»‏ ‏(همان:‏ 13). اما او این ترکیب را چیزىبیش از الحاق ماشین وار فیلم سازى و مردم نگارى مى داند و معتقد استاین دو رشته باید در هم ادغام شوند:‏‏«فیلم سازى مى بایست ضروریات علمى مردم نگارى را بپذیرد؛ مردم نگارباید بیان خود را با توانایى گسترده ى بصرى فیلم تطبیق دهد . فیلم سازانباید مردم نگارانه یا علمى فکر کنند؛ و مردم نگارانه باید سینماگرانه یابصرى بیندیشند»‏ ‏(همان:‏ 13).او معتقد است به جاى دسته بندى فیلم ها به ‏«مردم نگارانه « و ‏«غیرمردم نگارانه « باید درباره میزان مردم نگارانه بودن یک فیلم صحبت کردو در این صورت یکى از روش هاى سودمند جست و جوى ویژگى ها یاجنبه هاى مردم نگارانه بودن فیلم است با چنین رویکردى او مى خواهدویژگى هایى را که در مردم نگارانه بودن فیلم ها نقش دارند برشمرد،‏ اماباید توجه داشت که وقتى در مورد فیلم مردم نگارانه صحبت مى کنیم ،باید مردم نگارى نسبت به فن فیلم سازى اولویت داشته باشد هرگاهضرورت هاى مردم نگارى با ضرورت هاى فیلم سازى در تعارض قرارگیرد ، این مردم نگارى است که باید غلبه کند ‏(همان:‏ 27).در فیلم مردم نگارانه ، فیلم ابزار و مردم نگارى هدف است ... فیلم همیشهابزارى براى بیان چیزى خاص است و در مورد فیلم مردم نگارانه ما فقطاین چیز را مشخص تر کرده ایم اما متقابلاً‏ خطرى هم وجود دارد:‏ این کهانسان شناسان فیلم را فقط ابزار بدانند و احترام و توجهى را که درخوریک ابزار عالى است براى آن قائل نباشند.‏ بعضى اوقات این موضوع بهشکل تضادى اجتناب ناپذیر بین هنر و علم تلقى مى شود،‏ که در آنفیلم سازان به استدلال در دفاع از جنبه هاى هنرى و انسان شناسانبه جنبه ى علمى قضیه مى پردازند اما این روش نادرست و موجبحواس پرتى است . در اینجا قیاس با مردم نگارى به مثابه ادبیات،‏ مناسباست ما نمى خواهیم که متون مردم نگارى با سبک ادبى سطح بالایىنوشته شوند.‏ اگر چه وقتى انشاى ضعیف ، مفاهیم مردم نگارى را تحتالشعاع قرار مى دهد ، ما به حق اعتراض مى کنیم به همین ترتیب ، اگر چهلازم نیست فیلم هاى مردم نگارانه از بالاترین استانداردهاى فیلم سازىبرخوردار باشند،‏ حداقل کیفیت فیلم سازى لازم است تا فیلم بتواند بامخاطب ارتباط برقرار کند ‏(همان:‏ 28).هایدر معتقد است که باید به بررسى ویژگى هایى از مردم نگارانه بپردازیمکه بیشترین ارتباط را با فیلم سازى مردم نگارانه دارا هستند.‏ مهم ترینویژگى هاى فیلم مردم نگارانه از دیدگاه او عبارتند از:‏1- میزان اثر پذیرى فیلم از درك مردم نگارانه،‏ مهم ترین ویژگى فیلممردم نگارانه است.‏2- یکى دیگر از ویژگى هاى اساسى مردم نگارانه این است که رفتارخاص مورد نظر را به هنجارهاى فرهنگى ربط مى دهد.‏ ‏(قراردادن رفتاردر بافت فرهنگى)‏3- سومین اصل اساسى مردم نگارى،‏ کل نگرى است.‏تا اندازه اى وقایع و رویدادها باید در بستر فرهنگى و اجتماعى شاندرك شوند.‏ به واسطه ى این اصل است که اظهاراتى مانند ‏«تمام بدن»،‏‏«تمام مردم»‏ و ‏«تمام کنش ها»‏ مطرح مى شوند . این مفاهیم بر نیازمردم شناختى به معرفى جسم،‏ شخصیت،‏ و رفتار در متن تأکید مى ورزند.‏4- ویژگى عمده ى دیگر مردم نگارى،‏ هدف آن یعنى حقیقت است اماقراردادهاى مربوط به صداقت در سینما تا حدى متفاوت اند . سینما دروهله اول به منزله ى رسانه اى براى بیان تخیل به وجود آمده است کهمعمولاً‏ مسائلى مانند دقت و صحت علمى در آن نامربوط است . در سینمابه منظور رسیدن به مقاصد زیبایى شناختى،‏ واقعیت تبدیل یا تحریفمى شود...‏ استفاده از بعضى از تکنیک هاى تحریف واقعیت ، حتى درامانت دار ترین فیلم هاى مردم نگارانه اجتناب ناپذیر است اما براى قضاوتدرباره درجه مردم نگارانه بودن یک فیلم لازم است بدانیم واقعیت تا چهحد تحریف شده است؛ و هنگام ساخت فیلم هاى مردم نگارانه مى توانیمتحریف را به حداقل کاهش دهیم،‏ و نه صرفاً‏ به دلایل سینمایى ، بلکهبراى مقاصد مردم نگارانه از آنها استفاده کنیم.‏ ‏«فیلم مردم نگار انه»‏ رامى توان در یک جمله یا در یک کتاب کامل تعریف کرد و آن جملهاین است:‏ ‏«فیلم مردم نگارانه فیلمى است که منعکس کننده شناختمردم نگارانه باشد ‏(همان:‏ -27 34).