mostanado farhang (2).indd

More documents

Recommendations

Info

ویژه نامه مستند و فرهنگ68* سید عباس ضیائى هاشمیاناین مصاحبه درباره سینماى مردم شناسى و فیلم مردم نگار توسط سیدعباس ضیائى هاشمیان دانشجوى کارشناسى ارشد رشته تهیه کنندگى،‏دانشکده صداوسیما تهران جهت استفاده در پایان نامه با عنوان ‏«بررسىتعامل جنبه هاى سینمایى و مردم شناسى در مستند مردم نگار ‏(با مطالعهموردى مستندهاى مردم نگار فرهاد ورهرام)»‏ با دکتر احمد ضابطىجهرمى،‏ عضو هئیت علمى دانشکده صداوسیما،‏ در تاریخ 08/10/1389در دانشکده صداوسیما انجام شده است.‏ضابطی جهرمی:‏ معتقدم که فیلم مستند مردم شناسى باید را در گروه بندىعلوم انسانى قرار داد.‏ در این مورد ما از بحث هنر،‏ از جمله ‏«هنرفیلم مستند»‏ به کلى خارج مى شویم.‏ امّا در حیطه ى رابطه ى فیلم ومردم شناسى من به دو گونه فیلم قائل هستم:‏ فیلم مردم شناسى و فیلم‏«مستند»‏ مردم شناسى.‏ فیلم هاى مردم شناسى لزوماً‏ مستند نیستند وممکن است داستانى و یا نمایشى هم باشند،‏ امّا موضوعات مردم شناسىمعمولاً‏ در قالب مستند عرضه مى شوند و در این قالب است که ارزشپژوهشى یا اهمیّت استنادى و ارجاعى مى یابند.‏ ما فیلم هاى بسیارى درتاریخ سینما داریم که جنبه مردم شناسى دارند و رنگ آمیزى مردم شناسىاین فیلم ها هم خیلى قوى است ولى ‏«مستند»‏ نیستند،‏ براى نمونهفیلم هاى بلند داستانى ‏«دِرسواوزالا»‏ و ‏«دودسکادن»‏ اثر کوروساوا.‏بنابراین نمى توانیم همیشه از اصطلاح فیلم ‏«مستند»‏ اتنوگرافیکاستفاده کنیم.‏ مستند اتنوگرافیک یا مردم نگارى از یک شاخه ى کلّىبه نام ‏«فیلم هاى اتنوگرافیک»‏ جدا مى شود یعنى ابتدا فیلم اتنوگرافیکداریم بعد ‏«مستند»‏ اتنو گرافیک.‏ جالب است بدانیم که حتّى یک فیلمانیمیشن هم مى تواند اتنو گرافیک باشد،‏ پس انسا ن شناسى تصویرىلزوماً‏ منحصر و محدود به ‏«فیلم مستند»‏ نیست ولى حیطه ى اصلىو شاخه مهم و برجسته آن ‏«فیلم مستند»‏ است.‏ چون سنّتِ‏ پژوهشىبوده که این شاخه از موضوعات علوم انسانى در حیطه ى مستند مطالعهشود بنابراین انسا ن شناسى بصرى از حیطه ى فیلم و عکس مستندبرخاسته است،‏ نه غیره مستند.‏ به همین دلیل سوء تفاهمى وجود داردکه غالباً‏ تصور مى کنند هر فیلم اتنوگرافیکى باید لزوماً‏ ‏«فیلم مستند»‏باشد.‏ خاطرنشان کردم که فیلم هاى بسیارى در تاریخ سینما داریم کهارزش هاى مردم شناسى دارند ولى مستند نیستند،‏ بلکه فیلمنامه قبلى وصحنه پردازى دارند و بازى شده اند.‏ دیگر نمونه کلاسیک آن فیلم جِزِپهدِسانتیس از چهره هاى مطرح نئورئالیسم ایتالیا،‏ ‏«برنج تلخ»‏ است.‏ اینفیلم مثل همه آثار معمول سینماى داستانى،‏ صحنه پردازى،‏ بازیگر وفیلمنامه دارد ضمناً‏ تمام مشخّ‏ صات و روش هاى تولید فیلم هاى داستانىو نمایشى در آن دیده مى شود.‏ به جز تعدادى از فیلم هاى کوروساوا کهدو نمونه را نام بردم،‏ تعدادى از فیلم هاى ساتیا جیت را هم مى توانماضافه کنم،‏ مثل تریلوژى ‏«آپو».‏ در سینماى معاصر تعداد قابل توجهىاز فیلم هاى امیرکاستوریکا که به زندگى و سنت هاى فرهنگى کولى هاىاروپاى شرقى مربوط مى شود در این رده قرار مى گیرد.‏ آثار سرگئىپاراجانوف از جمله ‏«سایه هاى نیاکان فراموش شده ى ما»،‏ ‏«افسانه قلعهسورام»‏ و ‏«عاشق غریب»‏ از این جنبه بسیار غنى و حائض اهمیّت اند.اینسه اثر معروف،‏ ترکیبى از اسطوره،‏ فولکلور و مردم شناسى گرجستانى ها،‏ارامنه و آذرى ها و دیگر اقوام ساکن منطقه قفقازند.‏ بنابراین اوّل بایدبا مقوله انعکاس مضامین مردم شناسى در سینما،‏ به طور کلّى و همهجانبه،‏ شروع کرد و بعد به بحث فیلم مستند مردم شناسى رسید و حالدر این حوزه خاص دید که فیلم مستند و عناصر آن چه تعاملى با مقولهمردم شناسى دارند.‏ از این مرحله،‏ فیلم به عنوان یک ابزار مطالعه ى علمىو یک رسانه ى پژوهشى قوى در حوزه علوم انسانى و یا علوم اجتماعىقرار مى گیرد.‏ اینجا فیلم از عالم هنر جدا مى شود و آن چه که مى ماند،‏مصاحبه با دکتر احمد ضابطی جهرمیخواص رسانه اى و ظرفیت هاى بازنمایى حقایق عینى است در خدمتعلوم انسانى.‏ اینجا رسانه ى فیلم مستند به عنوان شاخه اى از علوم مطرحمى شود و به عنوان ابزار علمى و رسانه اى پژوهشى ‏«در خدمت علومانسانى»‏ است،‏ نه وسیله اى براى ‏«بیان هنرى و ابداع زیبایى شناسى».‏ بهطور کلّى قائلم به این که فیلم مردم شناسى مى تواند مستند نباشد،‏ بلکهداستانى و حتّى در قالب انیمیشین باشد.‏ضیائی:‏ بله،‏ حتّى مى گویند اتنوگرافى،‏ روشى است در مطالعه،‏ نه موضوعمطالعه.‏ضابطی جهرمی:‏ موافقم.‏ تازه آن هم از جنبه هایى که به علوم وابسته بهجامعه شناسى و دیگر حیطه هاى علوم انسانى به خصوص انسا ن شناسىوابسته مى بینم.‏ فیلم سازى در این مورد خاص روشى است براىمطالعه ى انسا ن شناسى فرهنگى،‏ امّا در جاهایى راهش را به کلّى ازمقوله هنر جدا مى کند.‏ وقتى در حیطه هاى موضوعى خودش را محدودمى کند،‏ به روشى براى مطالعه رسانه اى یا پژوهش هاى رسانه نیزتبدیل مى شود.‏ به این معنى که انسا ن شناسى یا انسا ن شناسى بصرى،‏‏(هر دو)‏ از دیدگاه فیلم سازى مستند نه براى پژوهش ها و مطالعاتزیبایى شناسى،‏ بلکه به منظور مطالعات و یا روش هاى خاص ‏(روشپژوهش هاى رسانه اى)‏ براى شناخت ابعادى از زندگى و حتّى کلّ‏ حیاتو فرهنگ زیستى،‏ یا فرهنگى-‏ فیزیکى ‏(حیات مادّى وغیر مادّى)‏ انسان،‏انتخاب و به کار گرفته مى شود.‏ فیلم مستند از لحاظ روش مطالعههم چنان وابستگى قبلى را به علوم انسانى دارد.‏ بنابراین من مى خواهمبحثم را از این دیدگاه شروع کنم که فیلم چه مشخّ‏ صه هایى داشتهباشد تا اتنوگرافیک نامیده شود؟ چنین فیلم هایى چه اهدافى را دنبالمى کنند؟ کاربردهایشان چیست؟ نسبت آنها با هنر چیست؟ کاربردعمده و اصلى این فیلم ها براى مطالعات خاص در علوم اجتماعى وانسانى است به خصوص در حیطه ى مطالعات انسا ن شناسى فرهنگىو انسا ن شناسى جسمانى یا فیزیکى.‏ با تأکید بر این که این نوع فیلم،‏بیشتر در زمینه انسا ن شناسى فرهنگى است که کاربرد پیدا مى کند.‏ درانسا ن شناسى جسمانى نوعى از ‏«مستندهاى علمى » است که نزدیکى باعلم فیزیولوژى دارد،‏ با محیط زیست انسان،‏ با جغرافیاى انسانى و بعدبا مسائلى مانند نژاد،‏ تکامل و دیرین شناسى دارد ولى در انسا ن شناسىفرهنگى در حیطه اى محدود قرار مى گیرد که انعکاس نتایج پژوهشى آندر قالب عکس و فیلم است و همین انعکاس در قالب محدود به عکسو فیلم،‏ باعث نارسایى موضوعى ‏(علمى)‏ آن مى شود.‏ یعنى بسیارى ازانسان شناسان ممکن است به روش مطالعه فیلمى راضى و راغب نباشندولى چاره دیگرى هم ندارند،‏ جز این که اول به پژوهش از طریق فیلممستند و مستند سازى روى آورند.‏ هیچ چیز دیگرى نمى تواند على رغممحدودیّت هاى فیلم از نقطه نظر پژوهشى و در مقایسه نیروى پر تأثیراستنادى و واقعیّت گرایى آن،‏ آنها را هم چون فیلم مستند راضى کند.‏به همین علّت آنها چه بخواهند و چه نخواهند چاره اى جز انتخابسینما و بعد روش مستندساز ى ندارند.‏ روش مستند،‏ یک نوع روشمطالعه در علوم اجتماعى است ولى اگر پژوهشگر بخواهد به عنوانیک ابزار علمى براى مطالعه در حیطه ى مردم شناسى از فیلم استفادهکند،‏ اگر به عنوان یک مردم شناس به محدودیّت هاى روش شناختىپژوهشى فیلم آگاه نباشد،‏ محتوا ‏(موضوع مطالعه)‏ آسیب مى خورد.‏اوّلین آسیب،‏ متوجّ‏ ه اهداف مردم شناسى است و برعکس،‏ اگر جاىمردم شناس یک هنرمند ‏(فیلم ساز)‏ قرار گیرد و موضوع مردم شناسى رابراى اثر خود ‏(نه تحقیق علمى)‏ انتخاب کند،‏ اینجا نیز محتوا در مقابلاهداف زیبایى شناسى ‏(ابداع فرم)‏ قربانى خواهد شد.‏ پس ما باید ابتدارویکردمان را مشخص کنیم:‏ اگر بخواهیم رویکرد مردم شناسى به فیلم
ویژه نامه مستند و فرهنگ69بدهیم که کاملاً‏ نظرات یک مردم شناس در رعایت اصول و الفبایى کهدر این علم توافق شده برآورده کند،‏ به نظر من این نوع فیلم نمى تواندجنبه بارزى از زیبایى شناسى یا جلوه اى از ابداع هنر در آن خلق شود وبالعکس اگر فیلم را به عنوان یک زبان و بیان هنرى به کار گیریم ولىنه در خدمت پژوهش هاى مردم شناسى - موضوع هرچه مى خواهد باشد،‏چه مردم شناسى و چه غیر آن-‏ اگر ابداع فرم و یا جنبه هاى بیان گرایى‏(اکسپرسیونیسم)‏ مطرح باشد،‏ در عرصه اکسپرسیورئالیسم منظورم هنرواقع گرایى است که تمایل شکل گرایانه پیدا مى کند - در این صورت هنرمحکوم است به این که تمایل شکل گرایانه پیدا کند و در شکل متحوّلشود و نه در محتوا.‏ در این صورت،‏ آن فیلم ممکن است از ارزش هاىاعتبارى مردم شناسى سقوط کند.‏ ‏«هنر»‏ فیلم مستند - بر واژه ‏«هنر»‏تاکید مى کنم-‏ هنر اکسپرسیورئالیسم است نه رئالیسم محض و بدونبیان.‏ ‏«هنر»‏ فیلم مستند فقط واقعیّت را نشان نمى دهد،‏ بلکه واقعیّت رابیان ‏(بازنمایى)‏ مى کند.‏ به همین علّت گفتم که ‏«هنر»‏ فیلم مستند،‏ هنرتلاقى و تجلّى زیبایى شناسى ‏«اکسپرسیورئالیسم»‏ است.‏ضیائی:‏ آیا مى شود به گونه اى بین این دو ‏(هنر و علم)‏ تعادل برقرار کرد؟ضابطی جهرمی:‏ ایجاد تعادل و توازان و یا خلق ترکیب متعادلى یکدستیا یکپارچه بین آنها،‏ کار دشوارى است.‏ یعنى که به نحوى سعى کنیمتا هنر مزاحم علم مردم شناسى نشود و از طرفى علم مردم شناسى همجایى براى رشد یا ابداع فرم و تحوّل بیان که از احساس و تلقّى شخصىفیلم ساز هنرمند از واقعیّت ناشى مى شود،‏ بگذارد.‏ چون مردم شناس بهعنوان ناظر یا پژوهشگر-‏ گزارشگر،‏ به هر حال باید از آن چیزى کهواقعیّت عینى دارد از جنبه گنجاندن احساسات و عواطف شخصى فاصلهبگیرد،‏ در حالى که هنرمند باید با دمیدن عاطفه هنرى و تخیل خودبه درون این واقعیّت نفوذ کند یا به تخیّل شخصى خودش که بخشزیادى از آن متوجه ابداع واقعیّت جدید ‏(ایماژ هنرى)‏ است،‏ متوسّ‏ لشود.‏ خیلى دشوار است که وى چنان تعادل ایجاد کند که یکى قربانىدیگرى نشود.‏ در اغلب فیلم ها،‏ یا هنر ‏(فن فیلم سازى یا تکنیک هاىسینما)‏ در خدمت مردم شناسى است و یا موضوع صرفاً‏ بهانه اى براىکار هنرى ‏(نه پژوهش علمى)‏ است.‏ براى نمونه در ایران تعدادى ازفیلم هاى آقاى بهمن قبادى این گونه است،‏ یعنى موضوعات مردم شناسىدستاویزى ا ست براى آن که او کار هنرى خودش را انجام بدهد.‏ ممکناست لحظاتى از فیلم هاى او جنبه ها و جلوه هاى مردم شناسى خاصّ‏خودش را هم پیدا کند.‏ مثلاً‏ فیلمى درباره ‏«دف»‏ و چگونگى ساخت آن:‏خانواده اى معیشت خود را - که همه نابینا هستند-‏ از طریق ساخت دفمى گذرانند.‏ در این فیلم فرآیند کامل ساخته شدن ساز دف را مى بینیمکه البته با جوانب هنر تزئین شده است.‏ برخى از کارهاى آقاى عباسکیارستمى که در شمال ایران فیلم بردارى شده،‏ در همین رده است،‏ حتىمعروف ترین فیلمش ‏«خانه دوست کجاست».‏ این فیلم در بحث ما نوعى‏«سینماى حدّ‏ وسط»‏ است یعنى چیزهایى هم از مستند دارد و هم ازغیره مستند،‏ ترکیبى از دو عرصه مستند و داستانى است.‏ در این فیلم دورگه،‏ مضامین مردم شناسى نیز پررنگ دیده مى شود.‏ برخى از فیلم هاىآقاى مجید مجیدى نیز از جنبه هاى مردم شناسى،‏ کم و بیش،‏ ارزشمندو معتبرند.‏ بیشتر فیلم هاى او نیز به ‏«سینماى حدّ‏ وسط»‏ تعلّق دارد.‏برخى از کارهاى اوّلیه مستند آقاى منوچهر طیّاب مثلاً‏ ‏«ایران سرزمینادیان»،‏ آیین ها و مناسکى را مى بینیم که صرفاً‏ در حیطه ى سینماىمردم شناسى تصویر مى شوند.‏ در عین حال در این فیلم اگر هدففیلم ساز طرح موضوع مردم شناسى و پژوهش در آن بوده،‏ فیلم داراىکاستى هایى است.‏ امّا ممکن است آقاى طیّاب نمى خواسته مردم شناسىرا مستقیماً،‏ از دیدگاه روش هاى پژوهشى این علم،‏ مورد مطالعه قراردهد.‏ آگاهى از علم مردم شناسى و روش هاى پژوهشى و مطالعاتى آنبراى فیلم سازى که با هدف یا با قصد مردم شناسى و از دیدگاه علممردم شناسى مى خواهد فیلم مستند بسازد،‏ بسیار ضرورى است.‏ امّا هرفیلم سازى که به یک موضوع یا مضمون مردم شناسانه پرداخت،‏ لزوماً‏نباید انتظار داشت که فیلمش مورد تأیید مردم شناسان باشد و با اهدافو روش هاى پژوهشى مردم شناسى کاملاً‏ مطابقت داشته باشد و دقیقاً‏ ازآن پیروى کند.‏ البته فیلم ساز مى تواند ادّعا کند که اصلاً‏ هدفش ساختنفیلم مردم شناسى نبوده و صرفاً‏ مى خواسته مجموعه اى از آیین ها ومناسک دینى را معرّفى کند.‏ ولى متأسفانه در همین معرّفى هم به اینخاطر که فیلم بار تصویرى بیشترى بیابد،‏ فرضاً‏ از گفتار متن پرهیز شدهو در خصوص موضوع هم از دیدگاه مردم شناسى ابهام زیادى در فیلمباقى مانده است.‏ درست در کنار چنین نگاهى که بیشتر ‏«هنر»‏ فیلمباشد تا ‏«سند»‏ براى مردم شناسى،‏ فیلم هاى ‏«زار»‏ یا ‏«اربعین»‏ که هردو از ساخته هاى آقاى ناصر تقوایى است،‏ در ‏«اربعین»‏ شکل گرایى شدیددر تدوین تقریباً‏ از اواسط فیلم باعث شده که ما از اهداف مردم شناسىفاصله بگیریم ولى به لحاظ فرم،‏ ‏«اربعین»‏ فیلمى برجسته اى است وگروه هنرمندان آن را تحسین مى کنند امّا مردم شناسان ممکن است آنرانپذیرند.‏ تعارض،‏ ناسازگارى یا عدم توازن هم در همین جا است.‏ضیائی:‏ این فیلم ها باید چه مشخّ‏ صه اى از نقطه نظر عملکرد رسانه اى یاحیطه هاى فنى یا به خصوص تصویربردارى،‏ صدا و تدوین داشته باشند؟ضابطی جهرمی:‏ به نظر من،‏ تدوین در این نوع فیلم ها چاقوى دو لبه است،‏گاه نیز نمى توان در استفاده از آن روى گردان بود،‏ چون تدوین تأثیراتزیبایى شناسى شدیدى بر مقوله ساختار و شکل فیلم دارد.‏ به علاوه،‏از تدوین به دلایل مختلف نمى توان استفاده نکرد.‏ من یک نوع تدوینساده براى این قبیل فیلم ها را پیشنهاد مى کنم:‏ اگر این نوع تدوینبه کارگرفته شود،‏ کمتر آسیب و زیان به موضوع مردم شناسى واردمى شود.‏ براى این نوع فیلم ها،‏ تدوین ‏«تداومى»‏ را از تدوین ‏«بیان دار»‏بیشتر توصیه مى کنم.‏ تدوین در فیلم هاى مردم شناسى بهتر است ساده،‏غیرالقایى و در حدّ‏ ‏«چسباندن»‏ نماها تنّزل کند.‏ بهتر است براى حفظاصالت و خلوص موضوع،‏ تدوین فقط ترتیب و توالى زمانى وقایع واعمال را مراعات و دنبال کند.‏ تدوین نهایتاً‏ به موقع ‏«نشان»‏ دهد،‏نه خلق و ‏«بیان»‏ کند.‏ فیلم هاى مستند مردم شناسى،‏ به عقیده منهمان حیطه اى است که روزگارى ‏«آندره بازن»‏ گفت:‏ ‏«تدوین ممنوع».‏چون تدوین ‏(به ویژه تدوین از نوع مونتاژ)‏ در تعارض با واقعیّت گرایى وعینیّت گرایى فیلم مردم شناسى ‏(نه هنر فیلم مستند)‏ قرار مى گیرد.‏ بینفیلم مستند و ‏«هنر»‏ فیلم مستند بسیار فرق است.‏ فیلم خبرى هم،‏ فیلممستند است،‏ امّا از عرصه ى هنر و زیبایى شناسى خارج است.‏ من از نظرروش تصویربردارى و یا فیلم بردارى،‏ نیز شیوه ‏«برداشت بلند»‏ LONGTAKE را براى فیلم هاى مردم شناسى پیشنهاد مى کنم.‏ یعنى من دراین گونه فیلم ها اصالت را به تصویر مى دهم نه به تدوین و به طور کلّىدر مجموعه مشخّ‏ صات زیبایى شناسى فیلمى،‏ همان شیوه به اصطلاح‏«بازنى»‏ را ترجیح مى دهم.‏ تدوین در فیلم هاى مستند مردم شناسىیک موضوع فرعى است ولى در استفاده از تدوین،‏ مثلاً‏ براى تأکیدبر جزئیات خاص،‏ در لحظه ى ویژه اى از این که فرضاً‏ در یک آیین،‏تماشاگر به موقع آن چیزى که لازم است براى تفهیم موضوع از فواصلمختلف دور و یا نزدیک با استفاده از برش ببیند،‏ گریزى نیست.‏ اگرشما بخواهید نشان دهید که چند صد نفر یا چند هزار نفر در انجام یکمراسم یا مناسک شرکت دارند،‏ ناگزیر به استفاده از نماى دور هستید،‏ولى براى این که نشان دهید که آنها فرضاً‏ پاى برهنه در این مراسمشرکت مى کنند،‏ ناگزیر به استفاده از نماى نزدیک هستید.‏ در اینجا هنرتدوین باید تحت همین قاعده در این فیلم ها به کار رود:‏ یعنى به موقعدیدن آن چیزى که تماشاگر باید در لحظه ضرورى ببیند تا اطلاعات ودرك او نسبت به موضوع ‏(واقعیّت)‏ کامل تر،‏ یعنى عمیق تر و گسترده ترشود.‏ نباید تدوین را به شیوه ى ‏«ایزنشتاینى»‏ وارد ساختار این گونهفیلم ها کرد،‏ باید به وحدت فضا،‏ زمان و توالى زمانى رویدادهاى موضوعاحترام گذاشت و ترجیحاً‏ براى این منظور باید روش فیلم بردارى نماىیکپارچه را به کار گرفت یعنى حتّى الامکان نماهاى طولانى تر و برش
Page 1 and 2:
ویژهنامه ‏«مستند و
Page 3 and 4:
فهرست مطالب68112326262929
Page 5 and 6:
یادداشت ها
Page 7 and 8:
ویژه نامه مستند و ف
Page 9 and 10:
نمونه هاى آن را از م
Page 11 and 12:
* سید عباس ضیائى ها
Page 13 and 14:
پرسش هاى تحقیق1- آیا
Page 15 and 16:
Page 17 and 18: ویژه نامه مستند و ف
Page 19 and 20: انسان شناختى با پلا
Page 37 and 38: ‏«هنرى»ِ‏ ساخت فی
Page 47 and 48: * محمدرضا اصلانىآیی
Page 49 and 50: فصل دوم:‏ انسا ن شن
Page 55 and 56: فصل سوم:‏ گفتگو
Page 61 and 62: گفتگو در پائیز 1391
Page 67: ویژه نامه مستند و ف
Page 77 and 78: و در آلمان «IWF» است.
Page 115 and 116: * زهرا ملوکىموضوع ک
Page 117 and 118: فصل پنجم : اسنادى از
Page 119 and 120:
Page 121 and 122:
Page 123 and 124:
Page 125 and 126:
و سالنهاى مناسب و غ
Page 127 and 128:
Page 129 and 130:
Page 131 and 132:
* همایون امامى‏«بى
Page 133 and 134:
Page 135 and 136:
* زهرا ‏(منیژه غزنو
Page 137 and 138:
منبع شناسى‏(مقاله
Page 139 and 140:
رساله همراه با آن ا
Page 141 and 142:
مجموعه مقاله:‏ گرد
Page 143 and 144:
شهبازی،‏ رامتین (138
Page 145 and 146:
کلانترى،‏ مهرداد ا
Page 147 and 148:
متفاوتى نیز هست.‏ ب
Page 149 and 150:
مناسب فیلم را تعیین
Page 151 and 152:
Page 153 and 154:
* گردآورنده:‏ ایان
Page 155:
show all

mostanado farhang (2).indd

Create successful ePaper yourself

Delete template?

Save as template?