mostanado farhang (2).indd

ویژه نامه مستند و فرهنگ48این آیین بپیوندند.‏ در واقع عمل تشرفیک سرّ‏ وجود است،‏ و سرّ‏ نه گفتنىاست،‏ نه گزارش کردنى،‏ نه افشا شدنى.‏دوربین ابزار شناخت نیست.‏ اصلاً‏ابزار نیست.‏ او جانشین فیلمساز است.‏جانشین من بودن،‏ با ابزار من بودن فرقمى کند.‏ قلم ابزار نوشتن است،‏ جانشیننوشتن نیست،‏ بل نوشته جانشیننویسنده است نه قلم.‏ اما دوربین،‏ خودنوشته است.‏ اگر بگوییم دوربین ابزارمن براى دیدن است از آن تعریفىتقلیلى کرده ایم.‏ اگر من در آیینىحضور مى یابم،‏ یعنى دوربین من درآن آیین حضور مى یابد،‏ داخل مى شود،‏راه مى رود،‏ مى نشیند.‏ اگر دوربین دراین آیین حضور فعال استعلایى نیابد،‏ذهن دوربین که تصویر اوست آیینرا درنیافته.‏ تصویرى هم که به دستمى دهد،‏ تصویر بى ربط با خود آیین است.‏ آن تصاویر نوعى تحریفتقلیلى آیین است.‏ دوربینى که ناظر بر آیین مى شود و از آیین فیلم یاتصویر می گیرد-‏ که گرفتن خود نوعى فعل تسلط و توفق است-‏ فقطناظر یک عملکرد فیزیکى است،‏ فقط ارزش اِسنادي دارد و از این حیثاعتبار دارد،‏ اما از نظر آیینی اعتباري ندارد.‏ بر آن صحنه یا تصویر،‏ آیینحاضر نشده است،‏ وقتی که می رویم فیلمی ب سازیم که آیینی باشد،‏ بایدفیلم آیینی باشد،‏ نه این که فقط از آیین گفته باشیم.‏ از چیزى سخنگفتن در واقع اعلام فقدان آن چیز است.‏ فیلم آیینى ساختن فرق داردبا از آیین گفتن،‏ نماز خواندن با خواندن نماز فرق دارد.‏ دوربین برخلافکلام این خاصیت را دارد که عین خود شمایل یک امر باشد.‏ تصویرشمایل است و یک به یک امر خود است.‏ سخن در آیین شرکت نمی کند،‏چراکه سخن همواره پس از اتمام آیین است و شمایل فعال آیین نیست.‏اما دوربین در آیین حاضر می شود و در آیین حضور فعال مثبت یا منفىدارد.‏ حضور او در لحظۀ بعد از آیین نیست،‏ بل در لحظۀ آیین است،‏ چونشخص برگزار کنندة آیین.‏ تشرف یابنده.‏دوربین به خوبی قادر است مفهوم عبور را در آیین ببینند و نمایش دهد،‏اگر دوربین در آیین خود/‏ فعال نباشد و فقط تصویري از آیین ببیند یابگیرد،‏ تصویر تنها حامل یک مجموعه حرکات بی مفهوم است.‏ دوربیناگر آیین را به فهم فعال خود درآورده باشد،‏ به عنوان جزء مشرف بهآیین و همگام با آیین پیش برود،‏ عبور نه تنها دیده می شود که حسمی شود.در غیر این صورت تصویري جامد و مرده ارائه می شود که حاملمفهوم آیین ها که عین زندگی است نیست.‏ آیین ها،‏ آیین هايتولد دوباره است.‏ آیین هاي ولادت،‏ آیین هاي احیا،‏ آیین هاي زندگیروزمره،‏ و نیز آیین هاي کشاورزي و تولید،‏ و تغییر فصل ها،‏ تشرف،‏ تولدو استعلا هستند:سه امر وجودى آیین.‏ما وقتی نماز می خوانیم زنده می شویم،‏ در نماز از مرگ به زندگی می رویم.‏وقتی در حضور خداوند هستیم احساس وجود می کنیم،‏ احساس زندگیدر وجود مطلق،‏ از ظلمات به نور می رویم.‏ نماز آیینی براي عبور است،‏عبور از مرگ به زندگی،‏ از ظلمات به نور.‏ دوربین باید به سمت نور برود.‏باید عبور کند.‏ این رسم مشرف شدن به آیین است.‏ همان حالات انسانشرکت جسته در آیین که دچار بی خویشی شده را باید واجد شویم.‏نمی شود حواسمان به فیلم و به دوربین باشد،‏ خودمان با دوربینمانباید در آیین شرکت کنیم،‏ تمام حواسمان باید معطوف به شرکت درآیین باشد.‏ باید مشرف به آیین شویم و تنها با شرکت در آیین می توانیمتشرف خود را همانند یک خودنگاري نقل کنیم.‏ حالا دوربینما که جانشین ماست حضور و تشرف ما را در آیین روایت می کند.‏ مانمی گوییم،‏ جانشین ما که دوربین است می گوییم.‏ تصویر باید گویاىتشرف باشد و احساس شود که این تصویر متشرف به آیین است.‏ تصویرباید تصویري متشرف باشد.‏ لخت و برهنه باشد،‏ بالا رفته باشد،‏ مانندبخار،‏ که از آب بالاتر می رود.‏ بخار همان آب است،‏ اما بالا رفته است،‏سردش کنی دوباره آب می شود.‏ اما چون تغییر کرده بالا می رود،‏ عبورمی کند،‏ متصاعد می شود،‏ صعود می کند،‏ به تصعید می رسد و استعلاپیدا می کند.‏ از دانی به عالی می رسد.‏ تصویر هم اگر در خودش متعالینشود بالا نرفته است و متعالی نشده است.‏ متعالی در تمامی لحظاتو در تمام ابعاد،‏ نمی شود یک لحظه عالی بود و یک لحظه دانی.‏ .. اینشرط تصویر پی درپی آیین مند است.‏ وجوه و ابعاد دیگر هم رعایت هاییدارد،‏ تصویري که شلخته است،‏ با استعلا و تشرف و ورود به یک آستانفاصله دارد.‏ .. این عبورها آداب دارد،‏ چرا در آیین ها دو زانو مى نشینیم؟دست ها به دقت در جاى خاص باید باشد؟ هر حرکتى نمى توان کرد؟نظم آیینى خو به مفهوم نظم زیبایى شناختى و نظم رفتارى/ذهنى است.‏آن دوربین که جانشین است نمی تواند بی رعایت آداب تشرف،‏ مشرفشود و همه اینها از تمسک می آید،‏ تمسک است که تو را و دوربینت راداراي لیاقت می کند و هویت پیدا می کند،‏ آیین،‏ هویت استعلا دهندةماست.‏ ناخودآگاه قومی مان را برمی انگیزاند و ما را به گذشته وصلمی کند و هم زمان ما را براي آینده آماده می کند؛ نه بلکه ما را بهآینده مى رساند و آنگاه است که ما در زنگى،‏ زندگی مى کنیم.‏ به هویتاستعلایى که مشرف شوى،‏ فیلم هم آیینی می شود.‏ این حقیقت فرهنگاست که اصلاً‏ به کلام هم ساختار و معناي استعلا و تشرف می دهد.‏وقتی می خواهی فیلمی آیینی/‏ فرهنگی بسازي،‏ شرط ادب و آیین راباید به جا بیاوري،‏ و فیلمت مشرف به آیین باشد.‏ (1)پانویس ها:‏1. صورت مصاحبه اى این مقاله نخستین بار با عنوان آیین نگاري محصول،‏شرکت در آیین است در مجله فیلم نگار ‏(دیماه 1385) منتشر شد.‏ این مقالهبراى بازنشر در این ویژه نامه،‏ دوباره نگرى شده است.‏