mostanado farhang (2).indd

ویژه نامه مستند و فرهنگ101سرمایه لازم براى تولید را فراهم کند!‏به هر صورت تهیه کنندگى واقعى در سینماى مستند از اوایل دهه 80 وبه خصوص از اواسط آن دهه شکل گرفت.‏ از وقتى که رسانه هاى رقیبشکل گرفتند و از وقتى که مسأله عرضه و پخش در داخل کشور و درخارج از کشور به مقولات واقعى مبدل شدند.‏ حتى تلویزیون هم کم کمبه طرف خرید فیلم مستند رفت و مى رود.‏جعفری:‏ سوالى داشتم که شاید مربوط به همین مسأله عرضه و پخششود.‏ در حال حاضر دسترسى به فیلم هاى داستانى موجود بسیار سادهاست.‏ ولى مثلاً‏ در دانشکده و در نمایش فیلم هاى مستند همیشه بااین سوال مواجه هستیم که این فیلم ها را از کجا مى توان تهیه کرد؟ مامعمولاً‏ جوابى نداریم و مى گوییم به کارگردان یا تهیه کننده فیلم مراجعهکنید.‏ این مشکل از کجا ناشى مى شود؟رشتیان:‏ این مشکل متوجه دولت است.‏ این یک واقعیت است که دولت ومسوولان حس خوب و مثبتى نسبت به فیلم مستند نداشتند و ندارند.‏فیلم مستند و مستندسازان را متمایل به سیاه نمایى،‏ نق زدن و بهانه جویىمى دانستند.‏ این اختلاف برداشت سابقه قدیمى دارد.‏ آقاى تهامى نژاد بهدلیل اختلافاتى که با مدیریت تولید وقت شبکه اول سیما پیدا مى کنندبه زاهدان تبعید مى شوند.‏ تعداد دیگرى از دوستان مستندساز نیز بههمین شکل به شهرستان ها و مراکز دور افتاده یا بد آب و هوا تبعیدمى شوند.‏ مستند سازان را افرادى ناسازگار و غیرهمراه مى دانستند.‏ اینبرداشت در تلویزیون منجر به محدود شدن مستندسازان و محدودشدن ساخت این نوع مستندهاى خاص تر و حرفه اى تر شد.‏ دولت ها وحکومت ها در همه جا مستندساز را دوست ندارند،‏ شاید به این دلیل کهبه نوعى او را افشاگر مى دانند.‏جعفری:‏ با این شرایط،‏ یک تهیه کننده یا کارگردان وقتى مى بیند کهفیلمش به دست مردم نمى رسد چرا اقدام به ساخت آن مى کند؟رشتیان:‏ علیرغم این فضا،‏ در دوره هاى مختلف کارها و تولیداتى به انجاممى رسید و فیلم هایى ساخته مى شدند.‏ از نیمه هاى دهه 70 به بعد بهنظر من فصل تازه اى در سینماى مستند ما آغاز مى شود.‏ خود من وامثال من که به دوره هاى قدیمى تر از سینماى مستند تعلق داریم ازحدود نیمه دهه 70 و با نزدیک شدن به اوایل دهه 80، ناگهان با بروزیک پدیده جدید مواجه شدیم.‏ تعداد رو به افزایشى مستندساز پیداشدند که ما آن ها را نمى شناختیم!‏ در جشنواره هاى مختلف داخلى،‏هر کدام از ما یا به عنوان داور و یا گروه انتخاب شرکت مى کردیم.‏ دراین جشنواره ها ناگهان با حجم بسیار بالا و بى سابقه ارائه فیلم مستندمواجه شدیم،‏ مثلا 1000 فیلم؟ تا آن دوره فیلم هاى شرکت کننده دربخش هاى مختلف جشنواره ها به زحمت به صد فیلم مى رسید.‏ ناگهانابعاد و اندازه ها تغییر کرد.‏جعفری:‏ به نظر شما این اتفاق مثبتى بود؟رشتیان:‏ من این مسأله را یک اتفاق مثبت مى دانم؛ عاملى که باعث یکتحول و دگردیسى مثبت درسینماى مستند داخلى ما شد.‏جعفری:‏ دلیل این اتفاق چه بود؟رشتیان:‏ چند دلیل دارد.‏ یکى از دلایل مهم،‏ تغییر و تحول در ابزارفیلم سازى بود.‏ پیش از این براى ساخت فیلم به دوربین و نگاتیو ولابراتوار و میز مونتاژ و سایر امکانات نیاز داشتیم.‏ این امکانات بسیارگران قیمت و پرهزینه بود.‏ حالا با یک دوربین ساده و ارزان و امکاناتتدوین ساده شروع به فیلم سازى مى کنند.‏ تغییر در ابزار،‏ مستندسازىداخلى ما را دچار تحولات کمى و سپس تحول کیفى مهمى کرد.‏در کنار تحول در ابزار،‏ یک وضعیت اجتماعى جدید هم در حالشکل گیرى بود.‏ به نظر من به خصوص از دهه دوم انقلاب،‏ میل شدیدىبه خودبینى و خودکاوى در جامعه ما رو به گسترش گذاشت.‏ یعنى بعداز انقلاب و نوسانات آن و جنگ و فراز و نشیب هایى که جامعه پشتسر گذاشت،‏ این تمایل دامن گرفت که کنکاش بیشترى در مورد دلایلهمه این اتفاقات انجام دهیم.‏ در این دوره خاطرات نویسى رشد کرد،‏رمان نویسى رشد کرد.‏ موج بزرگ مستندسازى که به آن اشاره کردمنیز متعلق به همین دوره است.‏ یعنى همانطور که رمان،‏ داستان کوتاه،‏گزارش و خاطرات به طرف کنکاش و کاویدن بیشتر جامعه و گذشته آنرفتند،‏ موج جدیدى از مستندسازان هم به این سو گرایش پیدا کردند.‏جعفری:‏ آیا این از جریانات مدرن فرهنگى و ادبى تاثیر نداشت؟رشتیان:‏ قطعاً‏ این تاثیر هم وجود داشت.‏ همه این ها ابزارهاى جدید ارتباطدر جوامع نوین و مدرن امروزى هستند.‏ فیلم مستند هم یکى از اینابزارهاست.‏ تحول در ابزار،‏ در کنار تحولات درونى جامعه ‏(که ما جلوهو بروز آن را در پایان دهه 70 و در قالب میل به اصلاح طلبى و تغییرخواهى در جامعه دیدیم)‏ در حوزه رسانه اى و در سینماى مستند اینموج را آفرید.‏ موجى که به دنبال همان سوال هاى پایه اى در خودکاوىو خودبینى بیشتر گذشته و حال جامعه بود.‏ به نظر من این موج جدیداز مستندسازان کاملاً‏ خارج از انتظارات یا پیش بینى هاى قدیمى ترهاىاین حوزه به میدان آمدند.‏ نسل هاى قبلى مستندسازان،‏ یا این موجرا نمى شناختند،‏ یا با آن فاصله و تفاوت زیاد داشتند.‏ این موج خیلىساده و خیلى غریزى جلو آمد و در جایى با قدیمى ترهاى سینماىمستند روبرو شد.‏ فهمید که مستندسازى سابقه و گذشته اى در اینکشور داشته است.‏ این اتفاق بیشتر در نمایش ها،‏ در جشنواره ها و درفعالیت هاى صنفى و انجمنى افتاد.‏ تفاوت مهم جوانترها و نسل جدیدبا قدیمى ترها این است که جوانترها خیلى پراگماتیست و نتیجه گراهستند،‏ ولى قدیمى ها بیشتر مطلوب گرا و ایده آلیستند.‏ این دو نسلدر این زمان به هم رسیدند و باید راه هایى را براى ارتباط و تعامل باهم پیدا مى کردند.‏ شروع دوره ورك شاپ ها،‏ پاسخى بود براى این نیاز.‏از اواسط دهه‎70‎ دوره ورك شاپ ها شروع شد.‏ ورك شاپ هاى مختلفدر انجمن هاى صنفى،‏ خانه سینما،‏ مرکز گسترش سینماى مستند وتجربى،‏ حوزه هنرى و در مراکز مختلف خصوصى و دولتى آغاز شد.‏جوانترها شروع کردند به آموزش دیدن،‏ آشنایى با تجارب قبلى و تجاربروز جهان،‏ فیلم دیدن بیشتر و یاد گرفتن.‏ بسیارى از اتفاقات جدید واتفاق هاى بعدى در اینجا شکل گرفت.‏جعفری:‏ شما این دوره و این اتفاقات را مثبت مى دانید؟رشتیان:‏ قطعاً‏ مثبت بود.‏ از آقاى تهامى نژاد اجازه مى خواهم که بگویمسینماى مستند ما را در جهان به عنوان سینماى زنده و خلاقمى شناسند.‏ سینماى مستند در ایران خیلى زمینه و ظرفیت دارد و اینجامعه و این فرهنگ نیز قوام و استحکام بیشترى به آن مى دهد.‏تهامی نژاد:‏ مشخصه فرهنگى این اتفاق هاى جدید چیست؟ از نظرموضوعاتى که به آن ها مى پردازند،‏ چه اتفاقى افتاده است؟ از فیلم یافیلم هاى خاص بگویید.‏رشتیان:‏ فیلم ‏«پیرپسر»‏ مهدى باقرى نمونه اى از این اتفاق هاى تازه است.‏مهدى باقرى یکى از همین جوان هاست.‏تهامی نژاد:‏ این فیلم یکى از شاهکارهاى اخیر سینماى مستند است.‏ اینمثال خیلى خوبى بود.‏رشتیان:‏ وقتى شما این فیلم را یک شاهکار در سینماى مستند ما مى دانید،‏مى توان ادعا کرد که این مواجهه و تعامل دو نسل در سینماى مستند مانتیجه داده است.‏ ‏«پیرپسر»‏ و بسیارى از فیلم هاى دیگر ‏(که اگر ضرورىباشد مى توان از آن ها نام برد)‏ نتیجه عملى آن تعامل است.‏ بسیارى ازاین فیلم ها را ما در دفترمان یا تهیه کردیم یا مجرى تهیه آن بودیم.‏ورك شاپ ها بستر و زمینه بروز این پدیده و این تعامل دوجانبه بودند.‏جعفری:‏ فکر مى کنم اتفاق تازه دیگرى هم به وجود آمد و آن افزایشعلاقه مردم به دیدن فیلم مستند بود.‏رشتیان:‏ این نظر را کاملاً‏ تایید مى کنم و استقبال عمومى از کانال هاىرقیب در این زمینه را یکى از نشانه هاى آن مى دانم.‏ دوباره تاکید مى کنمکه سینما و سینماى مستند رسانه هاى مربوط به جوامع و مناسباتمدرن هستند.‏ امکاناتى هستند در جوامع رو به دموکراسى و جوامع روبه باز شدن بیشتر.‏ ابزارهایى هستند براى افزایش تعامل اجتماعى.‏ فیلم