mostanado farhang (2).indd

ویژه نامه مستند و فرهنگ109از شمر ملعون و انداختنش در دیگ نمادین بپایان مى رسد.‏ روایتهاىمتقاطع بین تماشاگر با موضوع مورد تحقیق فاصله بوجود مى آورد وبطور دائم از در گیرى عاطفى با صحنه مى کاهد.‏ چنین فاصله کذارى اىدر جازموریان هم بود که گفتار،‏ آنها را مى پوشاند.‏فیلمهای میراث فرهنگیدهه هفتاد دوران پرکارى براى ارد زند است.‏ در فاصله سال هاى 1373تا 1378 رضا فولادى و کامبیز مقیم خاورى،‏ تهیه کنندگان تلویزیون وارد زند و محسن عبدالوهاب کارگردان،‏ یازده فیلم 16 میلیمترى دربارهمیراث فرهنگى ساختند که تعداد هشت فیلم در این مجموعه،‏ ساختهارد زند است که عبارت بودند از:‏ قشم،‏ خوزستان،‏ گنجینه کاوشهاىباستان شناسى ‏(زیویه کردستان)‏ کاوشهاى باستان شناسى در کنگاور(3 فیلم)‏ و تخت سلیمان.‏ هدف از فیلمهاى میراث فرهنگى و تمدنجستجو و توصیف وضعیت موجود اسناد تاریخى و فرهنگى،‏ رفتارها،‏ارزشها،‏ هنرها و دانش یا فرهنگ مادى و غیرمادى است.‏ نمایش وضعیتنگهدارى این میراث هدف ثانوى فیلمهاى میراث فرهنگى را تشکیلمى دهد.‏ تفسیر انتقادى و آرمانى در زندگى روزمره تا حدودى به کنارنهاده مى شود.‏خوزستان (1378)فیلمى با گرایش تاریخ تمدن است که از زندگى امروز آغاز مى شود وبه گذشته تاریخى و فرهنگى خوزستان پر مى کشد.‏ زنها از چشمه اىباستانى آب برمى دارند،‏ دوربین تا روستایى پن مى کند که کنارشکهن ترین یادگارهاى دولت ایلام در شش هزار سال پیش هنوز وجوددارد.‏ دولتى که درخوزستان،‏ لرستان و کوه هاى بختیارى گسترده بود.‏گرچه سنگ نبشته حمورابى ‏(امپراتور بابل)‏ در شوش یافت شده،‏ اما‏«جام زندگى»‏ بافت اجتماعى،‏ مراتب قدرت و ویژگیهاى زندگى مردمایلام را توصیف مى کند.‏ به آتش کشیده شدن شوش در‎645‎ قبل از میلادبدست پادشاه آشور،‏ با سوختن نیهاى هفت تپه بنمایش درآمده است.‏شوش سالها بعد پایتخت زمستانى هخامنشیان شد و داریوش کاخ آپادانارا درآنجا بنا کرد.‏ فیلم با مقبره دانیال نبى پیامبر دوران کوروش به پایانمى رسد.‏ در دانیال مراسم سینه زنى برپاست و احتمالا زمان فیلمبردارىبا ایام محرم مصادف بوده است.‏ آخرین صحنه ها با آیه 44 از سوره فاطر‏(درباره سیر در زمین و نگریستن در احوال گذشتگان)‏ و شعر شوش رادیدم مهدى اخوان ثالث و طرح پرسش درباره شوش ابرشهر فاخر تاریخهمراه است:‏ ما پریشان نسل غمگین را/‏ بر سر اطلال این مسکین خرابآباد/‏ فخر باید کرد یا نه/‏ شوق باید داشت یا فریاد؟البته اشاره اخوان ثالث در این شعر به نسلى است که دیگر شجاعتى ندارد.‏وهم از این مقایسه ‏(شوکت دیروز با ناچیز امروزى)‏ خسته شد روحم.‏مدرسه در دست بچه ها (1380)مدرسه در دست بچه ها،‏ حکایت بازتولید الگوهاى فرهنگى و یکى از آثاردرخشان سینماى مستند ایران است که به شیوه مشارکتى و مشاهده اىبه پیش مى رود.‏ دانش آموزان،‏ کاندیداهاى اداره مدرسه را برمى گزینند ومدرسه را در کف آنان قرار مى دهند اما منتخبین هم به شیوه اسلافشانبه مدت دو روز مدرسه را با همان خشونت،‏ با همان لحن و همانشیوه هاى معلمان و دبیران خود بدون ایجاد مکانیسم پاسخگویى،‏ ادارهو در واقع بازتولید مى کنند.‏ ضمن این که ارد زند موفق مى شود اینتجربه ى مفرح را به زیبایى ثبت کند.‏ فیلم با پرسش درباره موفقیت یاعدم توفیق این تجربه بپایان مى رسد.‏کاخ گلستان (1382)در سال 1382 ارد زند،‏ کاخ گلستان را به صورت فیلم مقاله ‏(با خاصیتاطلاع رسانى)‏ و براى شبکه جهانى جام جم و با مجموعه به جا مانده ازدوران ‏(صفویه،‏ افشاریه،‏ زندیه،‏ قاجار و پهلوى ‏(به ویژه عکسهاى آلبومخانه همایونى)‏ ساخت.‏ عکس در دوران ناصرالدین شاه قاجار را داراىنقش اجتماعى برمى شمارد.‏ بنابراین،‏ عکاس باشیها که فارغ التحصیلانرشته عکاسى در دارالفنون بودند،‏ به منظور آگاه سازى شاه از اوضاعفرهنگى و اجتماعى کشور تربیت مى شدند.‏ که حاصل آن «43 هزارقطعه عکس و هزار آلبوم است»‏ کاخ گلستان،‏ نمایشگر مجموعه اى ازفرهنگ و نشانه هاى تصویرى دوران قاجار از جمله تابلوها و نقاشیهااست.‏ تابلوها و تالارهاى مختلف،‏ فیلم رابه صورت اپیزودیک درآوردهاست.‏ پس از تراولینگى موفق،از تالارى به تالار دیگر مى رود.‏زبان ایلامی و منفیلم زبان ایلامى و من در بهار 1384 در شبکه چهار و توسط اردعطارپور تهیه شده است.‏ اگر در فیلم خوزستان،‏ تکیه اساسى بر فرهنگو تاریخ و فضا و جغرافیا و بازسازىو توصیف یافته ها و جستجو درمحوطه باستانى چغازنبیل است،‏ دراینجا در سراسر فیلم،‏ تأکید چندانىبر محوطه هاى باستانى نیست و گرچهقلعه آکروپل یا قلعه فرانسویها را بربالاى تپه،‏ مى بینیم،‏ اما چغازنبیل یکلحظه بیشتر مشاهده نمى شود.‏ دراین فیلم،‏ حادثه بین باستان شناس وزبان شناس رخ مى دهد و محوطه باید این زمینه را فراهم کند که در آنفعلأ چیزى نیست.‏ ‏(یعنى شئى که باستان شناس به دنبال آن است تا ناممنطقه را روشن سازد بدست نمى آید)‏ از همان نخستین نما،‏ شخصیتمحورى فیلم در حال حرکت است.‏ سریع راه مى رود و سخن مى گوید.‏از یک محوطه باستانى به محوطه اى دیگر و از زمان حال به گذشته واز خاطره اى به خاطره دیگر مى رود.‏ او در محوطه هاى باستانى،‏ متوقفمى شود تا رازى را بگشاید.‏ اما این راز کجاست؟ فیلم بر چند چیز تمرکزدارد؛ بر زبان ایلامى به عنوان دریچه اى بر فرهنگ و تاریخ،‏ بر زبانگفتارى و شنیدارى،‏ بر دانش زبان شناسى و بر کوشندگان امروزى کهدر پى رازهاى گذشته اند و بر ناشناخته ها و رازهاى سر به مهر که انسانرا به دنبال خود مى کشد.‏ سالها پیش لوحى گلى در شهر سوخته پیداشده بود که گفتند به خط ایلامى است.‏ شبى در شهر سوخته آقاى دکترسید سجادى باستان شناس،‏ ترجمه تنها متن گل نوشته آغاز ایلامى رابرایم خواند که مثلأ فلان مقدار جو فرستاده شده است.‏ اما حالا در فیلمارد زند،‏ صداى ایلامى از پس قرون بیرون مى آید و شنیده مى شود.‏دکتر ارفعى مشکل بینایى دارد.‏ در جایى خواندم که به خاطر پارگىچشم در جوانى بوده است.‏ از کنار دیوار قلعه شوش مى گذرد.‏ عینکشرا برمى دارد،‏ آجرى را نشان مى دهد و مى گوید:‏ ‏«بناهایى که این آجرارو در اختیارشون گذاشتن نمى دونستن سروته خط میخى کدوم وره».‏البته منظور دکتر،‏ کارگران و بناهاى ایلامى نیست بلکه بناهایى است کهبه دستور هیئت باستان شناسى فرانسوى در مدت اقامت خود در شوش،‏این بنا را در سال ‎1897‎بر روى تپه اى ساختند.‏مقابل آجرنوشته اى مى ایستد و با دانش خود،‏ با تاریخ مرتبط مى شود.‏نوشته بر آجر،‏ فرهنگ را آشکار مى کند.‏ مثل اینکه هر لحظه،‏ فاصلهمن با ایلام چهار هزار ساله کمتر مى شد.‏ لحن دکتر عبدالمجید ارفعى،‏فضاى ایلامى فیلم را زنده مى کرد.‏ پیش از این،‏ چند مصاحبه با ایشانرا خوانده بودم،‏ اما اهمیت فیلم ‏«زبان ایلامى و من»،‏ نقش صدا درفیلم مستند است.‏ جایى که جملاتى از دوران نارام – سین،‏ پادشاهىاز سلسله اکد ) در 2200 پیش از میلاد)‏ بگوش مى رسد.‏ دکتر ارفعى،‏انگشت بر آجر مى نهد و سطر به سطر مى خواند.‏ آیا باستان شناسىمکتوب،‏ قابلیت چنین انسا ن شناسى تصویرى اى را دارد؟ سینما،‏ موقعیتشخصیت،‏ نحوه نگاه و ایستادنش،‏ وضعیت شئى باستانى و شکل خط رابنمایش درمى آورد و تلفظ و آواى باستانى و ترجمه آن و تفسیر فرهنگىواژه را همزمان،‏ بگوش مى رساند و جالب است که مى گوید دى اینجا