Cały numer 17 w jednym pliku PDF - Pro Libris - Wojewódzka i ...

orygina³u rosyjskiego (zob. O. Carlisle,Poets on Street Corners. Portraits of FifteenRussian Poets, New York 1970). Tak jest,gdy w polskiej edycji „Biblioteki Narodowej”kaligram Apollinaire´a Il pleutzostaje pozbawiony swojej funkcji wizualnej.Siatka graficzna orygina³utworzy obraz stru¿ek deszczu, padaj¹cegoz ukosa. „Wersy” z³o¿one s¹ z litereknapisanych jedna pod drug¹; szeœæ linijektekstu, pisanego od góry do do³u, przedstawiasob¹ szeœæ stru¿ek wody, literki tokropelki. Polski przek³ad:PADA DESZCZPada deszcz g³osów kobiecychjakby umar³y one nawetwe wspomnieniuWy te¿ padacie cudowne spotkaniamojego ¿yciao kropeleczkiI chmury staj¹ dêba i r¿¹niby wszechœwiat miastdos³yszalnychS³uchaj jak pada deszcz gdy ¿ali wzgarda wyp³akuj¹dawn¹ sw¹ muzykêS³uchaj jak opadaj¹ wiêzyprzytrzymuj¹ce ciê od góryi od do³uZamiana „stru¿ek deszczu” orygina³uw zwyk³e linie napisowe w przek³adzie(rozbite do tego w druku zgodnie z konwencj¹przenoszenia „zbyt d³ugich” wersówdo nastêpnej linii) jest szczególniedotkliwa dla tego utworu. Kasacja pikturyjest te¿ bowiem likwidacj¹ jej szczególnejfunkcji, wynikaj¹cej z dyspozycjistatycznej tekstu pisanego czy drukowanego.£atwo zauwa¿yæ, ¿e wiersz ten dajesiê czytaæ od ka¿dego, dowolnego wersui w dowolnym porz¹dku linearnym – takijest zamys³ autora. Utwór Apollinaire´aPada deszcz jest szczególnie piêkn¹, poetyck¹manifestacj¹ j e d n o œ c igraficzno-brzmieniowej, wizualno-fonicznejtekstu literatury. Jest pokazemmo¿liwoœci tkwi¹cych w p i s e m n e jkondycji jêzyka sztuki literackiej. Widzimystru¿ki deszczu, s³yszymy stru¿kig³osów kobiecych. Kapi¹ i szemrz¹ smaganewiatrem. Obraz deszczu jest zarazemaudialny i wizualny, „deszcz” Apollinaire´arównoczeœnie widaæ i s³ychaæ.Tak d³ugo, jak d³ugo chcemy patrzeæ nakartê ksi¹¿ki i – tak d³ugo, jak d³ugo chcemypowtarzaæ wersy utworu w dowolnej,decydowanej przez nas kolejnoœci. Przek³adnie tylko likwiduje pikturê – likwidujete¿ formalnie potencjê symultaneiczn¹utworu, wyznaczaj¹c porz¹dek odczytu.T³umacz przywraca zrywane przez poetê„wiêzy przytrzymuj¹ce ciê od góry i oddo³u” – determinacjê procesywnej naturyliterackiego tworzywa. Aby uspokoiæbardziej wnikliwego czytelnika, wydawcatomu przek³adów pisze ogólnie o kaligramach:„W znacznej czêœci tych utworówtekst legitymuje siê samoistn¹ wartoœci¹literack¹, spotêgowan¹, ale bynajmniejnie ufundowan¹ na pomys³ach graficznych.Znamiennym przyk³adem jest tuPada deszcz: utwór ten mo¿na - jak tozreszt¹ uczyni³ jeden z t³umaczy, JerzyLisowski – wydrukowaæ po prostu jakozwyk³y wiersz. Znosi on z ³atwoœci¹ tê»próbê druku«”.Otó¿ – jest ca³kiem na odwrót: napomyœle graficznym ufundowana jesti z pomys³u graficznego wynika wartoœæartystyczna tego utworu literackiego, jegowalor emocjonalny i szczególna ekspresja.Oczywiœcie porównywa³em Apollinaire’owskiIl Pleut w rozmaitych wydaniach:francuskich i polskich, tak¿e innojêzycznych.Do rêkopisu nie dotar³em(znane mi s¹ inne kaligramy w rêkopisach,dysponujê wiernym typograficznierêkopisom wydaniem Calligrammes Gallimarda,Paris 1948 (osobny tom dzie³wszystkich Apollinaire´a w 12 tomach),inny wariant graficzny Il Pleut (fotokopiêNA GRANICY49