11.07.2015 Views

Método de Quechua: Runasimi - ILLA

Método de Quechua: Runasimi - ILLA

Método de Quechua: Runasimi - ILLA

SHOW MORE
SHOW LESS

You also want an ePaper? Increase the reach of your titles

YUMPU automatically turns print PDFs into web optimized ePapers that Google loves.

148 EXPLICACIÓN GRAMATICAL DIÁLOGO "Clases las nueveta qallarin.""Las clases empiezan a las nueve."149"WA" - (A MÍ) – PLUSCUAMPERFECTORADICALDEL VERBO+ WA +SQAYNKISQASQANKICHEJSQANKUtú a míél a míuste<strong>de</strong>s a míellos a míPara expresar en la forma pronominal, la i<strong>de</strong>a <strong>de</strong> un hecho sorpresivo o nopresenciado por el narrador, se introduce el infijo "WA" antes <strong>de</strong> la <strong>de</strong>clinación <strong>de</strong>lverbo, en el tiempo <strong>de</strong>l pluscuamperfecto. Generalmente se aña<strong>de</strong> el sufijo "QA"para expresar este sentimiento <strong>de</strong> sorpresa o <strong>de</strong> admiración.Ej: ¡Trigota qoWAsqaykoQA! ¡Nos había dado trigo!También pue<strong>de</strong> expresar el reproche.Ej:"Pedro jamusan", willa-WAsqanki. Chaywanpismana jamunchu."Pedro está viniendo", mehabías dicho. Pero novino.A NOSOTROS - PLUSCUAMPERFECTORADICALDEL VERBO + WA +SQAYKUSQANCHEJapamu-wa-sqaykuapamu-wa-sqanchejConforme a lo dicho en la lección 31, hay solamente dos terminaciones paratraducir la expresión pronominal: "tú, él, Uds., ellos a nosotros."Ej: Pay qolqeta qowasqanchej. El nos había dado dinero. (incl.)Pay qolqeta qowasqayku. El nos había dado dinero. (excl.)IMPORTANTE: La forma exclusiva es similar a la <strong>de</strong>l futuro. El contexto indicará <strong>de</strong>que tiempo se trata.P- ¿Imaynalla karikusanki? — ¿Cómo estás?E- Walejlla. — Bien no más.P- ¿Imarayku kay horasta clasesmanchayamusanki?E- ¿Manachu qayna: "Q'aya las diezllataclase kanqa", niwarqanki?P- Mana allinta uyarinkichu; claseqalas nuevetapuni qallarin. DonGermán tutamantapacha suyawasqayku;chanta ripusqa.— ¿Por qué llegas a clases aesta hora?— ¿Acaso no me dijiste ayer:"Mañana la clase será <strong>de</strong>s<strong>de</strong>las diez no más"?— No has escuchado bien; lasclases siempre empiezan alas nueve. Don Germán noshabía esperado <strong>de</strong>s<strong>de</strong> estamañana; <strong>de</strong>spués se habíaido.E- ¿Maruja kaypichu? — ¿Está aquí Maruja?P- Manaraj jamunchu. — No ha venido todavía.E- ¿Ujkunari? — ¿Y los <strong>de</strong>más?P- Araniman risqanku. ¡Mana niimatapis willawasqaykuchoqa!Chayrayku don Germán phiña ripusqa.E- Noqaqa tutamanta mercadomanrerqani; Lucaswan Claudiowanch'inllamanta camionpi pasawarqanku.Mana saludawarqankuchu.P- ¿Imarayku saqerpariwarqanchej?Ichás fiestaman rerqanku. Manapusayta munawarqanchejchu.¿Imaraykuchus, i? (1)I- Arbietopi k'acha cholitas tian. Icháschayrayku.— Habían ido a Arani. ¡Pero nonos avisaron nada! Por esodon Germán se había idoenojado.— Yo fui temprano (<strong>de</strong> mañana)al mercado; Lucas y Carlosme cruzaron en un camiónsin <strong>de</strong>cir nada. No mesaludaron.— ¿Por qué nos han <strong>de</strong>jado?Quizas han ido a la fiesta. Nohan querido llevarnos. ¿Porqué será, no?— En Arbieto hay cholitas bonitas.Tal vez sea por eso.(1) "¿IMARAYKUCHUS, I?." En esta expresión el sufijo "chus" que sigua a"imarayku" traduce una interrogación respecto a una causa <strong>de</strong>sconocida."¿Por qué será, no?"

Hooray! Your file is uploaded and ready to be published.

Saved successfully!

Ooh no, something went wrong!