de invloed van de buurt - Maatschappijwetenschappen - Universiteit ...

Politieke voorkeur en kerkbezoek 35
nog twee andere verklaringen mogelijk, namelijk individuele verschillen en
selectieve migratie.
Allereerst kan gelden dat de gevonden samenhang een gevolg is van individuele
verschillen tussen bewoners van verschillende omgevingen. Beschouw
nog eens de situatie dat arbeiders in gebieden met veel arbeiders eerder op
een socialistische partij stemmen dan arbeiders in gebieden met weinig
arbeiders. Een alternatieve verklaring kan dan zijn dat arbeiders in gebieden
met veel arbeiders vaak laag geschoold zijn, en dat laag geschoolde
arbeiders eerder op de socialistische partij stemmen. In plaats van een beroep
te doen op een effect van de omgeving, kan de gevonden samenhang dan
verklaard worden via individuele verschillen tussen arbeiders in gebieden
met veel arbeiders (vaak laag geschoold), en arbeiders in gebieden met
weinig arbeiders (vaak hoog geschoold).
Dit voorbeeld maakt duidelijk dat altijd uitvoerig moet worden gecontroleerd
of de verklaring niet in dergelijke individuele verschillen ligt. In veel
onderzoeken wordt dat onvoldoende gedaan. Overigens sluit dit aan bij een
algemeen probleem van onderzoek via de cross-sectionele methode: het kan
altijd liggen aan aspecten die je niet in het onderzoek hebt opgenomen. Het
is dus geen specifiek probleem van onderzoek naar compositionele effecten.
Het aardige is echter dat er juist bij compositionele effecten wel een
specifieke oplossing is van dit probleem. Het gaat er immers om dat mensen
zich aanpassen aan de omgeving. Welnu, laat het onderzoek zich dan ook
richten op die verandering. Volg mensen die naar een nieuwe omgeving
verhuizen door de tijd, en ga na of ze zich inderdaad aanpassen. Met andere
woorden: voer longitudinaal onderzoek uit via een panelonderzoek.
Natuurlijk brengt ook een dergelijk onderzoek problemen met zich mee,
zoals uitval uit het panel en beïnvloeding ten gevolge van het deelnemen aan
een panel. Maar het is toch zeer de moeite waard om op een dergelijke wijze
de veranderingen daadwerkelijk voor het voetlicht te halen; dat geeft extra
steun aan de resultaten die bij cross-sectioneel onderzoek worden bereikt.
Als de op aanpassing wijzende onderzoeksresultaten niet kunnen worden
verklaard via individuele verschillen, dan is het nog niet zeker dat er sprake
is van aanpassing van het gedrag aan de omgeving. Het kan ook zijn dat
mensen hun omgeving juist aanpassen aan hun gedrag, door selectief te
migreren. Zo wonen arbeiders die weinig affiniteit hebben met de
socialistische partij waarschijnlijk liever niet in een arbeidersbuurt, en
proberen ze daarom naar elders te verhuizen. En zeker ook bij het
kerkbezoek ligt selectieve migratie wel een beetje voor de hand. Protestanten
die graag veel naar de kerk gaan voelen zich waarschijnlijk het meest thuis
op plaatsen waar een klimaat heerst waar naar de kerk gaan normaal
gevonden wordt. Ze verhuizen daarom wellicht naar dergelijke gebieden,
waar ze de kerken vinden die ze willen bezoeken, en de scholen waar ze hun