2003-1 - Holland Historisch Tijdschrift

Serge ter Braake
In dienst in Den Haag
Makelaardij bij het Hof van Holland aan het eind van de
Middeleeuwen (1483-1506) 1
Aan het eind van de 15de eeuw was in Den Haag het Hof van Holland gevestigd, de hoogste instantie voor
rechtspraak en bestuur in Holland en Zeeland. Een aantal ambtenaren die daar werkzaam waren, ontplooiden
zich als makelaars die van hun positie gebruik wisten te maken om mannen uit hun netwerken
functies te bezorgen in vorstelijke dienst. Met name Kabeljauwse edelen, onder leiding van stadhouder Jan
van Egmond, domineerden tijdens en na de sinds 1477 opgelaaide factietwisten nog tot na 1500 het Hof,
de schutterij en het baljuwschap van Den Haag. Naast het ‘lidmaatschap’ van het Kabeljauwse netwerk
konden familierelaties en contacten met topambtenaren een carrière bij het Hof positief beïnvloeden.
Floris Oem van Wijngaarden Florisz. moet een bekend figuur zijn geweest in het Den Haag
van het eind van de 15de eeuw. Hij oefende diverse functies uit bij het Hof van Holland en
had vele verwanten die bij het Hof werkten of hadden gewerkt. Verder was Floris van 1494
tot 1504 baljuw van Den Haag, bekleedde hij het rentmeesterschap van het Haagse bos en
kreeg hij het bodeambt voor zijn leven in handen. Bovendien was hij actief in een Haagse
schutterij en een rederijkerskamer. 2 Dit artikel gaat over Floris en 42 andere grafelijke ambtenaren
die werkzaam waren bij het Hof van Holland in Den Haag, de hoogste instantie voor
rechtspraak en bestuur van Holland en Zeeland in de late Middeleeuwen. De periode die hier
centraal staat loopt van 1483 tot 1506 en beslaat het eerste regentschap van Maximiliaan, de
zoon van de Duitse keizer en echtgenoot van Maria van Bourgondië, en de regering van zijn
zoon Filips de Schone. Hiermee wordt chronologisch aangesloten op de periode die Mario
Damen in De staat van dienst behandelt. 3 Damen heeft geprobeerd een antwoord te vinden op
de vraag welke rol de ambtenaren in de periode 1425-1482 hebben gespeeld bij de integratie
van de graafschappen Holland en Zeeland in de Bourgondische personele unie. Hij verdedigt
de stelling dat de vorst door het strategisch aanstellen van bepaalde ambtenaren de integratie
heeft proberen te bevorderen. 4 Hierbij benadrukt Damen de positie van de ambtenaren
als makelaars. Een makelaar is een bemiddelaar tussen een patroon en een cliënt. De
patroon voorziet de cliënt van begerenswaardige middelen als een baan, geld of bescherming
in ruil voor loyaliteit en steun. De makelaar heeft zelf geen beschikking over die begerenswaardige
middelen, maar verschaft de cliënt toegang tot de patroon die daar wel de beschikking
over heeft. Tegenover de cliënt treedt de makelaar dikwijls op als patroon en
tegenover de patroon als cliënt. Makelaardij komt vaak voor in samenlevingen waar het bestuursapparaat
nog niet voldoende is ontwikkeld om geheel volgens formele regels te functioneren,
zoals het geval was in de Bourgondische en Habsburgse Nederlanden van de 15de
1 Dit artikel is een bewerking van een gedeelte van mijn doctoraalscriptie aan de VU, tot stand gekomen onder begeleiding
van prof. dr. Koen Goudriaan: S. ter Braake, De weg naar het Hof. De activiteiten van 43 grafelijke ambtenaren in Den Haag aan
het eind van de Middeleeuwen (1483-1506) (doctoraalscriptie Middeleeuwen, Amsterdam 2002). Ook raadpleegbaar on-line
op http://www.geocities.com/prosopografie/
2 Zie voor zover in de verdere tekst geen bronverwijzingen zijn opgenomen bijlage 1 in Ter Braake, De weg naar het Hof.
3 M. Damen, De staat van dienst. De gewestelijke ambtenaren van Holland en Zeeland in de Bourgondische periode (1425-1482) (Hilversum
2000).
4 Damen, De staat van dienst, 160, 419.