2003-1 - Holland Historisch Tijdschrift

Tabel 1. Achterstallige betalingen van het ruitergeld.
Plaats Bedrag Periode
Medemblik 732 lb. aug.-nov. 1490
Hoogwoud 565 lb. 6 s. sep.-nov. 1490
Spanbroek 107 lb. 4 s. okt.-nov. 1490
Opmeer 95 lb. sep.-nov. 1490
Medemblik voor het Hof van Holland 39
De oorzaak voor deze achterstallige betalingen moet vooral worden gezocht in de economische
problemen waar de steden en dorpen uit het graafschap Holland aan het eind van de
15de eeuw mee te kampen hadden. Het ruitergeld werd daardoor als een bijzonder zware
last ervaren, wat er voor zorgde dat diverse plaatsen weigerden om een bijdrage te leveren.
Daarnaast zal men in bepaalde gevallen financieel gezien ook niet in staat zijn geweest om
de belasting naar behoren te betalen. Dat er door Klaas Corf niet meteen al in 1491 een proces
tegen Medemblik werd aangespannen, hield waarschijnlijk verband met de opstand van
het Kaas- en Broodvolk (1491-1492). Tijdens deze opstand werd ook het huis van Klaas Corf
te Alkmaar door de opstandelingen geplunderd. Dit is tekenend voor de weerstand die hij
als inner van het ruitergeld opriep. Pas toen alles weer enigszins tot rust was gekomen, kon
Klaas Corf actie ondernemen tegen de plaatsen die hem nog geld verschuldigd waren. In het
geval van Medemblik, Hoogwoud, Spanbroek en Opmeer was zijn optreden succesvol, aangezien
deze plaatsen op 21 maart 1494 werden veroordeeld tot het uitkeren van de achterstallige
betalingen aan Klaas Corf. Het Hof van Holland hield daarbij geen rekening met
eventuele financiële problemen van de wanbetalers. 75 Vermoedelijk werd deze strenge houding
van het Hof van Holland mede veroorzaakt door de rol die West-Friesland had gespeeld
bij de opstand van het Kaas- en Broodvolk.
Een omslag in de ‘Vier Noorder Koggen’
In 1494 spanden de raadsleden Jan van Essche en meester Simon Pieterszn. samen met enkele
niet bij name genoemde medestanders voor het Hof van Holland een proces aan tegen
de kogge van Medemblik. 76 Met de term ‘kogge’ werd in dit geval niet het middeleeuwse
scheepstype bedoeld, maar een bepaald gemeenschapsverband waarvan de functie oorspronkelijk
naar alle waarschijnlijkheid verband hield met de heervaart. 77 Aan het eind van
de 15de eeuw is de gemeenschapsstructuur van West-Friesland op te splitsen in drie niveaus:
de ambachtsgemeente, de kogge, en de stads- of dorpsgemeente.
Het proces had te maken met de Westfriese Omringdijk. In 1493 had er in verband met deze
dijk namelijk een omslag plaatsgevonden in de ‘Vier Noorder Koggen’, waarbij Jan van Essche,
meester Simon Pieterszn. en hun medestanders als commissarissen betrokken waren. 78 De kog-
75 Er werd in ieder geval nergens gezegd dat er een speciale betalingsregeling moest worden getroffen vanwege de financiële
problemen.
76 Na zijn terugtreden uit het ambt van rentmeester-generaal werd Jan van Essche tot extra-ordinaris raadsheer benoemd,
zie: Damen, De staat van dienst, 459.
77 De koggen waren namelijk ingedeeld in riemen, zie: I.H. Gosses, Welgeborenen en huislieden. Onderzoekingen over standen en
staat in het graafschap Holland (Groningen/Den Haag 1926) 57-60; Gonnet, Inventaris, 65.
78 ‘Dair off over die vier coggen van Vrieslant eenen ommeslach gemaict was, ende dair off die selve van Medemblyck ende
dorpen [oftewel, de kogge van Medemblik] onwillich waren hore porcie...te betaelen’: HvH, Sententiën, inv. nr. 479, sententie
158. De ‘Vier Noorder Koggen’ waren : de kogge van Medemblik (of ‘zeecogghe’), de kogge van Houtwoude, de