2003-1 - Holland Historisch Tijdschrift

12 In dienst van Den Haag
worden van een misdrijf, en vorstelijke ambtenaren vervolgen die misbruik gemaakt hadden
van hun ambt. 16 De advocaat-fiscaal werkte nauw samen met de procureur-generaal. Zijn belangrijkste
taak was het pleiten in de zaken die de procureur-generaal voor de Raad aanhangig
maakte. 17 Ook de controleur werd geacht zich voor honderd procent voor het grafelijk
belang in te zetten. Het was zijn taak te achterhalen of de rekeningen van de grafelijke
ambtenaren compleet waren en of alle inkomsten uit het ambt wel waren opgevoerd. Hij
deed dit door ter plaatse onderzoek te doen en mensen onder ede te verhoren. 18
Begunstigde heren?
Mario Damen besteedt in De staat van dienst veel aandacht aan de manier waarop de vorst en
de steden probeerden de ambtenaren van het Hof van Holland aan zich te binden door
middel van hoofsheden, consumeerbare geschenken en andere begunstigingen. 19 Een
soortgelijk grondig onderzoek bleek niet haalbaar omdat het benodigde bronnenmateriaal
voor de onderzochte periode niet beschikbaar of moeilijk raadpleegbaar was. Toch blijkt uit
de wel doorgenomen archivalia dat twee ambtenaren duidelijk begunstigd werden, door zowel
de vorst als de stad Leiden. 20 De eerste ambtenaar is stadhouder Jan van Egmond, die
vooral een goede band had met Maximiliaan. Maximiliaan arrangeerde in 1484 een huwelijk
tussen Jan en zijn nicht Magdalena van Werdenburg en verhief in 1486 de heerlijkheid Egmond
tot een graafschap. Jan werd bovendien in 1491 opgenomen in de Orde van het Gulden
Vlies. 21 De andere ambtenaar die aantoonbaar begunstigd werd was Thomas Beukelaar.
Die begunstigingen kwamen na het einde van zijn ambtsperiode van rentmeester-generaal
in 1498, en waren een beloning voor zijn bewezen diensten. Hij werd in 1498 voor zijn leven
benoemd tot baljuw en ruwaard van Strijen. Van 1499 tot 1500 had hij inkomsten uit het
schoutambt van Dordrecht zonder dat hij de vorst een pachtsom hoefde te betalen. Op 6 juni
1499 werd hij bovendien voor zijn leven lang aangesteld als rekenmeester in de Hollandse
Rekenkamer. Nadat hij in 1503 toch vervangen werd als rekenmeester behield hij de titel en
inkomsten van dit ambt. 22
De steden konden uiteraard geen titels of ambten van belang schenken en probeerden de
ambtenaren daarom voornamelijk met wijn of andere geschenken gunstig te stemmen. Tijdens
een bezoek van een hooggeplaatste werd in Leiden vrijwel altijd wijn geschonken, dikwijls
vergezeld van een goede maaltijd. Soms werden zulke geschenken ook bij de begunstigde
langsgebracht. Net zoals de vorst begunstigde het stadsbestuur van Leiden een aan-
16 Damen, De staat van dienst, 98.
17 Damen, De staat van dienst, 97, 103; Le Bailly, Recht voor de Raad, 140, 285.
18 Damen, De staat van dienst, 104-105.
19 Ibidem, hoofdstuk 5 paragraaf 3-5, hoofdstuk 9.
20 Informatie over de begunstigingen komt voornamelijk uit de algemene registers van de grafelijkheidsrekenkamer (Nationaal
Archief te Den Haag, Archief Grafelijkheidsrekenkamer, Registers (hierna RekReg), inv. nr. 4-5), rekeningen van
de rentmeester-generaal (RekRek, inv. nr. 180-196, 335-340) en rekeningen van Leiden (Gemeentearchief Leiden, Secretarie-archief
I (hierna SAL), inv. nr. 557-564, 576-585) en Haarlem (Archiefdienst Kennemerland te Haarlem, Stadsarchief
Haarlem (hierna SAH), inv. nr. 368-389). Rekeningen van de ontvanger-generaal zijn niet doorgenomen. In de rekeningen
van Haarlem zijn voor het grootste deel van de onderzochte periode geen gegevens over schenkingspatronen
van de stad te vinden.
21 Damen, De staat van dienst, 457; M.J. van Gent, ‘Pertijelike saken’. Hoeken en Kabeljauwen in het Bourgondisch-Oostenrijkse tijdperk
(Den Haag 1994) 371; A. Janse, ‘Het leenbezit van de Hollandse ridderschap omstreeks 1475. Een analyse van het register
Valor Feodorum’ in: B.J.P. van Bavel e.a. ed., Jaarboek voor Middeleeuwse geschiedenis 1 (Hilversum 1998) 163-204, aldaar 195-
196.
22 RekRek, inv. nr. 183, f. 31r; inv. nr. 194, f. 47r.; inv. nr. 196, f. 48r; inv. nr. 340, f. 189v-190r; RekReg, inv. nr. 490, f. 20v.