2003-1 - Holland Historisch Tijdschrift

54 Tastbaar verleden
schijnlijk in 1586 zijn gerenommeerde stadgenoot
Goltzius de opdracht gegeven een penning te graveren
om het feit te memoreren dat de graaf van
Leicester tot gouveneur-generaal werd benoemd.
Na de moord op Willem van Oranje in 1584, was er
in de Noordelijke Nederlanden grote behoefte aan
een nieuwe leider van het verzet tegen de Spanjaarden.
Na lange onderhandelingen stemde koningin
Elisabeth van Engeland erin toe haar gunsteling
te zenden: Robert Dudley, graaf van Leicester
(1533-1588). Zijn verblijf in de Nederlanden
werd een aaneenschakeling van conflicten en mislukkingen.
Er wordt wel beweerd dat hij geen enkele
eigenschap bezat die hem geschikt maakte
voor zijn taak, behalve dan dat hij de lieveling van
de koningin van Engeland was. Hij was ongeduldig,
achterdochtig, ijdel en had bitter weinig mensenkennis.
De graaf van Leicester moet wel tevreden zijn
geweest met zijn portret (zie Afb. 1 in het volgende
artikel) want hij nam het gouden kleinood met
zich mee toen hij twee jaar later verongelijkt weer
naar Engeland terugkeerde.
De portretten uit de jaren 1590-1600, van na zijn
reis door Italië, kregen een wat informeler karakter
en de hoeveelheid nam sterk af. In tegenstelling
tot de eerdere periode (1575-1590) zien we het model
nu meer in een ongedwongen houding, en
soms bezig met iets huiselijks: een boek lezend of
dromerig uit het raam kijkend.
Uit deze latere periode is er een klein aantal portretten
van kinderen bekend, vermoedelijk van
neefjes en nichtjes, die Goltzius in huiselijk kring
tekende. 10 Hij maakte een aantal van deze portretten
van familieleden, vrienden en kunstbroeders
zonder dat dit officiële opdrachten waren. Goltzius
moet er inderdaad, zoals zijn biograaf Karel van
Mander zou schrijven, aardigheid in hebben gehad
om de mensen om hem heen te tekenen.
Twee portretten nader beschouwd
Willem van Oranje, 1581
Hendrick Goltzius heeft Willem van Oranje hier
geportretteerd als legeraanvoerder. Goltzius heeft
de prins voor het vervaardigen van dit portret
waarschijnlijk ontmoet en een voorstudie ‘naar het
leven’ gemaakt, al is die niet bewaard gebleven.
Aan de omlijsting van het portret is veel aandacht
besteed. 11 In de vier hoeken staan de volgende
Latijnse teksten geschreven. Linksboven: Hac
duce clarescit mihi nox, ‘Door dit licht wordt voor mij
de nacht verlicht’ (waarschijnlijk is duce een ver-
Afb. 5. Portret van Willem van Oranje, Hendrick
Goltzius, 1581, gravure, 265 x 181 mm., inv. nr. RP-P-
1940-257, Rijksmuseum Amsterdam.
schrijving van luce). Rechtsboven: Hac protegor umbra,
‘Door deze schaduw word ik beschermd’.
Rechtsonder: Soeuis tranquillus in undis, ‘Rustig temidden
der woelige baren’. Linksonder: Haec mandata
sequar, ‘Deze geboden zal ik volgen’. De kleine
voorstellingen boven de tekstjes verwijzen naar het
oudtestamentische boek Exodus en met name
naar 13: 21-22, de uittocht der Israëlieten uit Egypte.
Te zien zijn Mozes die de Tafelen der Wet ontvangt,
de wolkkolom die overdag het volk beschermt,
en de vuurzuil die ’s nachts het volk bijlicht
op hun tocht. Rechtsonder is een vogel te zien
die zijn nest heeft gebouwd in de kolkende golven,
blind vertrouwend op Christus, en veilig onder zijn
hoede. Het is de lijfspreuk van de prins aanschouwelijk
gemaakt.
De vertaling van de Latijnse tekst in de omlijsting
onder het portret is: ‘De gewelddadige
goddelozen moeten sidderen. Deze enige zorg
houdt mij bezig, koning Christus, dat ik zolang ik
leef door de moeilijke gevaren heen onverschrokken
Uw wet, de mij toevertrouwde kudde en de heilige
privileges van het vaderland kan beschermen.’
Door middel van de spreuken, allegorische de-