2003-1 - Holland Historisch Tijdschrift

46 Het Noordzeekanaal 1863-1883
Politieke perikelen
In 1859 trokken de concessie-aanvragers Hartsen en Van Lennep zich terug, Amsterdam liet
zijn eis van de aanleg van een zeebreker vallen en concessiehouder Jäger wilde dat de staat
voor één derde deel nam in het kapitaal. Na advisering diende op 20 oktober 1859 het kabinet
een nieuw wetsontwerp in en omdat daarin niet was voorzien in inpoldering werd de
concessie-aanvraag van Jäger c.s. afgewezen. In de toelichting op de wet stond dat het werk
goed door een particuliere onderneming uitgevoerd zou kunnen worden als de staat een
subsidie zou verstrekken die gelijk was aan de aanlegkosten van het kanaal en een jaarlijkse
vaste bijdrage in het onderhoud. Het kabinet vroeg aan Amsterdam om een financiële bijdrage.
De stad beriep zich op ernstige begrotingsproblemen. Er bleken vele zwakke kanten
aan het wetsontwerp en het werd op 20 januari 1860 ingetrokken.
De bereikbaarheid van Amsterdam voor zeeschepen werd slechter. Op 17 maart 1860 besloten
veertig Amsterdamse handelshuizen 3 miljoen gulden ter beschikking te stellen aan
het kabinet of de concessionarissen. Op 3 oktober 1860 werd een tweede wetsontwerp ingediend
waarin een koppeling werd gelegd met de aanleg van een nieuwe vaarweg van Rotterdam
naar de zee. De kosten van de aanleg waren voor het rijk met inachtneming van de
subsidie van de Amsterdamse handel. De Tweede Kamer vond dat na de aanname van de
spoorwegwet er eigenlijk alleen ruimte was voor de aanleg van een waterweg van Rotterdam
naar zee. De Amsterdamse Kamer van Koophandel en de Amsterdamse gemeenteraad begonnen
druk uit te oefenen op de Tweede Kamer. Maar men begon ook concessies te doen;
zo was men niet meer tegen drooglegging van het IJ. Op 16 oktober 1861 werd onverwacht
een concessie verleend aan Jäger tot inpoldering van het IJ en de aanleg van het kanaal. Daarbij
werd rekening gehouden met de toegezegde 3 miljoen gulden door de Amsterdamse
handelswereld. Deze merkwaardige loop van de geschiedenis had te maken met de vele kabinetswisselingen
in die tijd.
Thorbecke aan zet
Op 1 februari 1862 trad het tweede kabinet Thorbecke aan. Thorbecke was een groot voorstander
van de aanleg van het kanaal en diende op 30 juni 1862 het derde wetsontwerp in,
dat voorzag in de aanleg van de waterweg van Rotterdam naar zee op kosten van het rijk en
de verlening van de concessie aan Jäger c.s. Deze concessie was gebaseerd op het niet bekrachtigde
model voor de aanleg van de Noorderspoorweg. Omdat er veel commentaar was
op het wetsontwerp diende Thorbecke op 25 september 1862 een vierde wetsontwerp in
waarin een samenhang werd gelegd tussen de aanleg van het spoorwegnet en de betere bereikbaarheid
van de zeehavens om zo de nationale concurrentiepositie te verbeteren. Men
wilde onafhankelijk worden van de koloniale baten. Men ging ook in op een aantal technische
discussies zoals de aanleg van het kanaal zonder zeesluizen. De regering ging voortvarend
te werk en wist veel bezwaren op te lossen of te ontzenuwen.
Kamerlid Van Bosse, die het eerste wetsontwerp had ingediend, diende een amendement
in om de werken op kosten van het Rijk uit te voeren. Hij probeerde een debat over de vooren
nadelen van het concessiesysteem uit te lokken. Het kabinet deed de toezegging om met
initiatieven te komen als er geen maatschappij zou ontstaan die de concessie zou uitvoeren.
Dit leidde tot intrekking van het amendement. Op 13 december 1862 werd het wetsontwerp
aanvaard.